قم نيوز : قم نیوز: سابقه تاریخی تولید و استفاده از اشیای سفالی در قم بسیار دیرینه است، با توجه به این قدمت باید علاوه بر فراهمسازی زمینه برپایی نمایشگاهها، برای جذب توریست و فروش در داخل کشور هم تمهیداتی فراهم شود.
فایل ویدیوبه گزارش قم نیوز، گِل سفال با خانواده سعادتمند قرابت دیرینه پیدا کرده، حاج مرتضی، پدر بزرگ ابوالقاسم سعادتمند، دستانش همجواری با گِل سفال را تجربه کرده بود و به دلیل آنکه هنرش را در مسیر تولید سر قلیان به کار گرفته بود، به حاج مرتضی سَرهساز معروف شده بود.
حاج سید محمد سعادتمند، نیز پس از پدرش راهش را ادامه داد و همین طور حرفه سفالگری به صورت موروثی به ابوالقاسم پسر سیدمحمد رسید.
استاد سعادتمند که در اوقات فراغت دوران کودکیاش نیز در کارگاه پدرش مشغول کار سفالگری میشده است، با ۵۸ سال سن دارای سابقه ۵۰ ساله در رشته سفالگری است و از سال ۶۱ پس از پایان تحصیلات دانشگاهی در کارگاهی به صورت مستقل مشغول کار شد.
کارگاه ۵۰۰ متر مربعی وی در جاده کوه سفید واقع است که پنج تا ۶ نفر کارگر به صورت حضوری در آن فعالیت میکنند و تعدادی از کارگران نیز خارج کارگاه به کار سفالگری مشغول هستند.
سعادتمند کار سفالگری را دارای جاذبه خاصی میداند و میگوید: حضور مستمر در کارگاه سبب علاقهمند شدن وی به حرفه سفالگری شده است.
سفالگری در ایران در شهرهایی شکل گرفته که از نظر منابع خاک غنی هستند، اکنون شهرهایی مانند همدان، شهر رضا، قم و... منابع غنی خاک داشته که سبب شکلگیری و رونق این هنر در آنها شده است.
ظروف سفالی خاکستری رنگ لولهدار که از تپه تاریخی صرم در اطراف قم به دست آمده، با قدمت ۵ هزار و ۲۰۰ تا ۵ هزار و ۵۰۰ سال، نشانگر سابقه تاریخی تولید و استفاده از اشیای سفالی در این منطقه است.
سعادتمند معتقد است: در گذشته لعاب خاص فیروزهای و زرد روی سفال کار میکردند که مشکلی در این زمینه وجود نداشت و به صورت سنتی قابل تهیه بود، ولی اکنون برای تولید سرامیکهای مدرن به رنگهای طلایی و لاجوردی نیاز است که باید از خارج کشور وارد شود و از شش تا هفت سال گذشته مشکلاتی در زمینه سفالگری به وجود آمده است.
خالص بودن خاک سفال بسیار مهم است، به طوری که این خاکها نباید مواد اضافی و سنگ داشته باشد، زیرا به دلیل آنکه بدنه سفال در حدود هزار درجه در کوره حرارت داده میشود، برخی از این مواد اضافی میسوزد و حفرههایی در بدنه سفال به وجود میآید، این تجربهای است که سعادتمند طی سالهای فعالیتش به دست آورده است.
سعادتمند به روز بودن را در هنر سفالگری بسیار مهم میداند و میافزاید: سفال جزو هنرهایی است که در همه جای دنیا است، بنابراین برای موفقیت در این هنر باید به روز باشیم و بدانیم که در دنیا روی سفال چه کارهایی انجام میدهند.
وی تنها ابزار لازم برای سفالگری را چرخ سفالگری و کوره میداند و میگوید: برای درست کردن گِل برخی به صورت ماشینی و برخی به صورت دستی عمل میکنند.
سعادتمند مراحل سفالگری را این گونه بیان میکند: در گام نخست خاک خالص را با آب مخلوط میکنند تا به گِل سفالگری تبدیل شود، به طور معمول برای حجمهایی که مقطع آن دایره است از چرخ سفالگری برای شکلدهی استفاده میکنند و برخی دیگر را با قالبهای گچی شکل میدهند.
پس از آماده شدن، بدنه سفال باید با آرامش خشک شود، زیرا تسریع در خشک کردن سفال سبب ترک خوردن آن میشود، سپس آن را داخل کوره میگذارند و بین ۹۵۰ تا هزار درجه حرارت میدهند که پخت بیسکویت نامیده میشود.
لعاب پودری است که در آب حل میکنند و پس از آماده شدن دوغ آب، بدنه سفال بیسکویت شده را در آن غوطهور میکنند، سپس داخل کوره با هزار درجه حرارت قرار میدهند.
لعاب سبز قمی از دیرباز مشخصه سفال قم و ممتاز از دیگر محصولات سفالی سایر مناطق بوده است.
سعادتمند میگوید: برای نقاشی روی سفال، لعاب را به رنگ سفید انتخاب میکنند و در مرحله دیگر با رنگهای دکور روی آن نقاشی میکنند و در داخل کوره ۸۰۰ درجه حرارت میدهند.
در برخی انواع دیگر روی سفال بدون لعاب با رنگهای لعاب نقاشی میکنند و پس از نقاشی لعاب شفاف روی آن قرار میگیرد و سپس در کوره قرار میدهند.
در کوره نیز باید به منحنی حرارتی توجه شود، زیرا اگر در مدت نیم ساعت حرارت کوره به هزار درجه برسد، سفال منفجر میشود، بنابراین پخت باید به تدریج انجام شود، اندازه ضخامت لعاب روی سفال از جمله اموری است که به صورت تجربی کسب میشود.
سعادتمند معتقد است که به طور کلی صنایع دستی در همه دنیا برای پویایی، تحرک و شرایط اقتصادی با توریسم وابستگی دارد، در گذشته توریستهای اروپایی که از قم به اصفهان میرفتند، از کارگاه حاج مرتضی، بازدید کرده و مراحل تولید را به طور مستقیم میدیدند و از نمایشگاه کارگاه خرید میکردند.
اکنون به دلیل کاهش توریست این امر کاهش پیدا کرده؛ البته سعادتمند در کشورهایی مانند کره جنوبی، آفریقا، ایتالیا، آلمان، آذربایجان، عراق، افغانستان و... نمایشگاههایی برپا کرده، ولی وی معتقد است که هر رشته صنایع دستی باید در مبدا خودش به فروش برسد.
سعادتمند تصریح میکند: دولتها در تمام دنیا از صنایع دستی و هنرشان حمایت میکنند، انتظار در این زمینه وجود دارد ولی هیچ حمایت ملموسی مشاهده نشده است.
موتور محرک صنایع دستی از جمله سفال به جذب توریست نیاز دارد تا بتوانند صنایع دستی هر شهر را از خود آن شهر خریداری کنند و به عنوان یادگاری از آن شهر داشته باشند، بنابراین اگرچه برپایی نمایشگاههای صنایع دستی در کشورهای دیگر میتواند تا اندازهای در فروش صنایع دستی موثر باشد ولی این اقدام کافی نیست.