گنبد نمکی قم یکی از ظرفیت‌های زمین‌گردشگری این شهر است که طی سال‌های اخیر دخل و تصرفات بی‌ضابطه و دور از چشم مسوولان موجب شده این گنبد در معرض تخریب قرار گیرد.

به گزارش قم نیوز به پایین که نگاه می‌کنی، همه چیز کوچک و حقیر است و تنها چاک‌چاک گنبدی که سفیدی نمک، گویی لباس برف بر تنش پوشانده، نظرت را جلب می‌کند. تنها زیر پایت آنچه که به چشم می‌آید، سادگی و ترکیب رنگ قهوه‌ای خاک و سفیدی نمک در کنار هم است؛ در میانه گنبد اما، دریاچه‌ای زیبا چشم‌نوازی می‌کند، آن‌هم در میان کویر خشک و بی آب و علف، بالای کوهی که مملو از نمک و شوره‌زار است. سیاهی تکه عمیق میان دریاچه از این بالا نیز به چشم می‌خورد. همین طور که این بالا دور می‌زنی، کم‌کم دستت را که کمی تکان بدهی، گنبد را پشت سر گذاشتی و شوره‌زار نمک، یک‌دست زیر پایت است؛ در این میانه تنها چیزی که چشمت را آزار می‌دهد جاده در میان شوره‌زار و تک‌خودروهایی است که در آن حرکت می‌کنند. هیچ‌چیز جز سادگی کویر و شوره‌زار به چشمت‌ نمی‌آید و همه چیز محو تماشای پیچیدگی این سادگی خلقت شوره‌زارهای گنبد نمکی است.

پرواز در کویر فرصتی است که کمتر برای کسی پیش‌ می‌آید؛ چتربازها به همین خاطر است که به هر قیمتی هست این حس آرامش پرواز که شاید چند دقیقه کوتاه و پردردسر اما پرشور و مملو از آرامش باشد را از دست نمی‌دهند.

در مسیر قم به سمت جعفریه حدود 10 کیلومتر که از اتوبان امام علی(ع) دور شوید نرسیده به دامشهر، کوهی نسبتاً بلند در سمت راست به چشم می‌خورد. کمی جلوتر جاده خاکی خروجی که ابتدای آن تابلوی سایت پروازی شهید عباس بابایی نصب شده، به سمت گنبد نمکی می‌رود. سفیدی نمک‌ها در بدنه قهو‌ه‌ای‌رنگ کوه و شوره زار اطراف آن، جذابیت خاصی را به نمایش گذاشته است. یکی از محلی‌ها می‌گوید: قبلاً که اینجا سایت پروازی نبود و کمتر کسی اسم گنبد نمکی را شنیده بود،‌ رفت و آمد هم کمتر بود و کمتر رد پای انسان‌ها بر گنبد می‌ماند. بخش زیادی از گنبد در اثر رفت و آمدها دچار شکستگی شده و ریزش کرده است و کم کم گنبد کوچک و کوچک‌تر می‌شود.

تنها گنبد نمکی متقارن دنیا

گنبد نمکی قم تنها گنبد نمکی متقارن جهان است که از نظر مشخصات زمین شناسی و گردشگری به نوعی منحصر به فرد به شمار می‌رود. وجود دریاچه ای در میانه این گنبد که گودالی با عمق بیش از 15 متر در میان آن واقع شده از جمله جذابیت‌هایی است که در کمتر نقطه ای از کشور و دنیا می‌توان یافت. عمر این گنبد از نظر زمین شناسی به بیش از 60 میلیون سال قبل باز می‌گردد و سن آن به الیگومیوسن نسبت داده شده که لایه نمک در آن به رنگ‌های مختلفی مثل سفید، کرم قهوه ای، بنفش، قرمز و ابری در آمده است. نکته جالب توجه دیگر در خصوص این کوه نمکی بزرگ و منحصر به فرد جنس خاص روی نمک است که شامل مارن قرمز، لایه‌های گچ و نمک مارن بوده که ظاهراً همگی خرد شده‌اند. این گنبد حالت تقریباً مدوری داشته و نهشته‌های اطراف به سن میوسن را از جا بلند کرده و از خلال آن سر بر آورده است. همچنین در این گنبد، قطعات بزرگ سنگ‌های آندزیتی و بقایایی از گچ هم دیده می‌شود.

محمد فراهانی کارشناس زمین شناسی در گفت وگو با خبرنگار فارس در مورد ساختار زمین شناسی گنبد نمکی قم می‌گوید: این ساختار تقریباً تکتونیکی است که در اثر اختلاف وزن نمک و رس به سمت بالا آمده و در اثر پدیده‌های کوه زایی و تکتونیک این گنبد به صورت متقارن پدیدار شده است.

وی با تاکید بر اینکه این گنبد را بیشتر نمک چند لایه مارن و رس تشکیل داده است اذعان کرد: در برخی از قسمت‌های گنبد سنگ‌هایی به صورت واریزه دیده می‌شود که سنگ‌های آذرین هستند.

فراهانی مزیت اصلی گنبد نمکی قم نسبت به سایر گنبدهای نمکی ایران و دنیا را تقارن این گنبد دانست و افزود: زمانی که گنبدها بالا می‌آیند و شکل می‌گیرند، اکثراً شکل آن‌ها بهم می‌ریزد اما این گنبد نمکی کاملاً متقارن بالا آمده و همین مساله نیز جذابیت زیادی به آن بخشیده است.

این کارشناس زمین شناسی علت‌های دیگر مزیت طبیعی و گردشگری گنبد نمکی قم را دریاچه طبیعی در وسط آن و نزدیکی آن به قم و تهران دانست که موجب آسان شدن راه گردشگران می‌شود.

گنبد نمکی جاذبه‌ای ویژه برای جذب ژئوتوریسم

این ظرفیت‌های طبیعی موجب شده که گنبد نمکی قم امکانی ویژه برای جذب توریست و گردشگر به منطقه باشد؛‌ قم از نظر ژئوتوریسم یا گردشگر طبیعت ظرفیت‌های فراوانی چون دریاچه نمک،‌ حوض سلطان،‌ گنبد نمکی و... دارد اما همچون بخش‌های تاریخی،‌ مذهبی و... نسبت به جذب گردشگر در این بخش نیز غفلت شده است.

رضا علی اصل کارشناس گردشگری و مدرس اکوتوریسم در گفت وگو با خبرنگار فارس در مورد ظرفیت‌های گردشگری گنبد نمکی قم می‌گوید: هر جاذبه گردشگری میزان خاصی برای جذب گردشگر اهمیت دارد. در بخش طبیعت گردی استان قم که یکی از شاخه‌های آن زمین گردشگری است، گنبد نمکی جاذبه‌ پرقدرت و محکمی است.

وی با بیان اینکه بسیاری از گردشگران به صورت ویژه برای بازدید از گنبد نمکی به استان قم می‌آیند اذعان کرد: برخی دیگر از گردشگران که این جاذبه را نمی‌شناسند، حاضر بودند برای بازدید از آن چند شب بیشتر در استان اقامت داشته باشند، که دقیقاً هدف ما هم اقامت بیشتر گردشگران در استان است.

علی اصل گفت: گنبد نمکی در زمینه زمین‌گردشگری به دلیل جنس نمک و پوشش گیاهی‌اش می‌تواند تورهای مختلفی از جمله تورهای حیات وحش، تورهای علمی، تورهای عکاسی داشته باشد؛ همچنین ما در گنبد نمکی پرندگان و خزندگان متنوعی داریم که تک تک این ظرفیت‌ها اگر در هر کشور دیگری بود به عنوان یک قطب جذب توریست در می‌آمد اما در حال حاضر در منطقه ما نه تنها به آن از جنبه گردشگری و محیط زیستی توجه نمی‌شود بلکه خطراتی نیز متوجه این گنبد است که آن را در معرض تخریب قرار می‌دهد.

این روزها با زمزمه راه‌اندازی ایستگاه پاراگلایدر در گنبد نمکی،‌ بسیاری از دوست‌داران طبیعت و گردشگران نسبت به تخریب این ظرفیت عظیم گردشگری ابراز نگرانی کردند. پیش از این نیز فعالیت معدن در مجاورت این گنبد آثار مخرب فراوانی در آن برجای گذاشت که خوشبختانه فعالیت این معدن به حالت تعلیق و تعطیلی درآمد و تبدیل گنبد نمکی به یک مرکز گردشگری در دستور کار قرار گرفت که به نظر می‌رسد موازی‌کاری و حرکت غیراصولی بدون طرح و برنامه در زمینه گردشگری تفریحی و ورزشی ممکن است بیش از پیش با ورود بی ضابطه گردشگران،‌ گنبد را در معرض تخریب قرار دهد.

فرسایش طبیعی و انسانی مهم‌ترین تهدید برای گنبد نمکی است

فراهانی در ادامه سخنان خود علت پدید آمدن دریاچه در دل گنبد نمکی را ساختارهای تکتونیکی و گسل عنوان کرده و فرسایش طبیعی و انسانی را مهم‌ترین خطری می‌داند که امروز گنبد نمکی قم را به عنوان اثر طبیعی منحصر به فرد تهدید می‌کند.

این کارشناس زمین‌‌شناسی با تاکید بر اینکه باتوجه به اینکه خاک گنبد نرم و نمک قابل انحلال است، بارش‌ها، ریزش‌ها و وزش باد به راحتی موجب فرسایش آن می‌شوند اذعان کرد: همچنین ترددهای بیجا و ناآگاهانه نیز از علل فرسایش انسانی گنبد است؛‌ به عنوان نمونه دیواره‌ شرقی گنبد که تا یکسال پیش سالم بوده است اکنون فروریخته، آن هم به علت پیدا کردن راهی نزدیک‌تر برای ورود به دریاچه و ترددهای زیاد.

فراهانی گفت: خوشبختانه پس از تلاش‌های بسیار گنبد نمکی ثبت ملی شده و اکنون باید درصدد حفظ آن برآییم. یکی از راهکارها برای حفظ و در عین حال استفاده از گنبد این است که این گنبد نمکی باید به عنوان یک ژئوسایت دیده شود تا هم گردشگران از آن لذت ببرند و هم افراد متخصصی برای راهنمایی گردشگران آنجا باشند.

وی با تاکید بر اینکه باید امکانات اولیه را برای گردشگران با فاصله‌ای از گنبد فراهم کرد، تا گنبد نمکی آلوده نشود تصریح کرد‌: همچنین باید نقشه‌هایی فراهم آورد تا مسیر رفت و آمد گردشگران مشخص شود و تردد خودروها در گنبد ممنوع شود. اگر به این برنامه‌ها عمل نشود متاسفانه در آینده گنبد نمکی قم را از دست خواهیم داد.

فراهانی خاطرنشان کرد: برگزاری تورهای گردشگری با مجوز میراث فرهنگی و با حضور لیدرها نه تنها موجب فرسایش انسانی نمی‌شوند بلکه ایجاد ظرفیتی بالقوه در حوزه گردشگری برای استان بوده و گردشگران نیز از بازدید این ظرفیت ارزشمند طبیعی لذت می‌برند.

فراهانی یکی دیگر از تهدیدهای در معرض گنبد نمکی را مجتمع دامشهر دانست و افزود: اگر مجتمع دامشهر را سامان دهیم و آن را به عنوان یک کمپ دامی مناسب نشان دهیم، می‌توان از خود مجتمع دامشهر هم به عنوان یک جاذبه استفاده کرد.

تخریب بخشی از گنبد نمکی به بهانه راه‌اندازی ایستگاه پاراگلایدر

علی‌اصل هم در خصوص مشکلات و خطرات گنبد نمکی در معرض گنبد نمکی،‌ یکی از تهدیدها را مجتمع دامشهر می‌داند و می‌گوید: آلودگی‌ها، حشرات، بوی‌ نامطلوب و... مشکلاتی است که این مجتمع در کنار گنبد نمکی پدید آورده است. گردشگری‌های غیر مسوولانه گردشگران خارجی و داخلی نیز از دیگر مشکلات این جاذبه‌ی طبیعی است. گردشگران با کندن کریستال‌های نمکی گنبد و تردد با خودرو و موتورسیکلت موجب تهدید این جاذبه می‌شوند.

این کارشناس گردشگری در ادامه گفت: تشکیل تورهای مختلف مانند تورهای چهارشنبه سوری و یا گروه پاراگلایدر سوارها که ادعای حمایت از گنبد نمکی را دارند و ادعای غلطی است به این علت که این گروه‌ها برای ایستگاه‌های خود بخشی از گنبد نمکی را کامل تخریب و تسطیح کرده‌اند نیز از دیگر خطراتی است که طی این سال‌ها برای گنبد پیش آمده است.

وی با اشاره به ثبت ملی گنبد نمکی قم افزود: پس از ثبت ملی این اثر در جلسه ای گفته شد که اگر فعالیت نه تنها پاراگلایدر سوارها، بلکه هرگروهی، موجب تهدید این جاذبه شود ما موظف به فاصله گرفتن از این جاذبه هستیم.

علی اصل در خصوص راهکارهای حفظ گنبد نمکی گفت: برای این جاذبه باید حریمی تعریف شود، مسیرهای گردشگری مشخص شود و راهنمایان تخصصی در تمام روزها آنجا حضور داشته باشند.

وی در ادامه گفت: اگر پاراگلایدرسوارها موجب تعرض می‌شوند ایستگاه خود را جابه جا و یا پروازهای خود را متناسب با تاکید بر حفظ گنبد انجام دهند. اگر بهره بردار خوب و آگاهی پیدا شود می‌توان چند سال این جاذبه را در اختیارش گذاشت تا به بهترین شکل این برنامه‌ها را اجرا و از گنبد نمکی استفاده مناسب کند.

پاراگلایدرسوارها هیچ‌گونه آسیبی به گنبد نمکی نمی‌زنند

یکی از نگرانی‌هایی که در حال حاضر گفته شده که خطراتی را برای گنبد نمکی ایجاد کرده،‌ تردد بالای خودروها به سبب راه‌اندازی ایستگاه پاراگلایدر در این گنبد است؛‌ متولیان این ایستگاه که به نظر توسط یکی از هیات‌های ورزشی قم ایجاد شده اگرچه این مساله را رد کرده‌اند اما نشانه‌های تسطیح بخشی از جداره‌های گنبد نمکی،‌ ایجاد مسیرهای دسترسی خودرویی،‌ سکوهای نشیمن و... بر این مساله صحه می گذارد که این تحرکات بستر تخریب گنبد را فراهم کرده است.

اکبر سخایی، رئیس کمیته ورزش‌های هوایی استان قم در خصوص نحوه فعالیت سایت پروازی پاراگلایدر شهید بابایی در گنبد نمکی قم به خبرنگار فارس گفت: کمیته ورزش‌های هوایی مجوز احداث این ایستگاه را از اداره کل ورزش و جوانان اخذ کرده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا این کمیته برای راه اندازی سایت پروازی پاراگلایدر در این نقطه از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل منابع طبیعی مجوز گرفته است یا خیر گفت: نمی‌توانیم به اداره کل ورزش و جوانان دستور بدهیم از کجا مجوز بگیرد، خودشان از قسمت های مورد نیاز مجوز گرفته‌اند تا مجوز راه‌اندازی سایت پروازی را به ما داده‌اند.

رئیس کمیته ورزش‌های هوایی استان قم با تاکید بر اینکه اگر گروه پاراگلایدر در گنبد نمکی نباشد این جاذبه نابود می‌شود تصریح کرد: این گروه از گنبد نمکی در برابر گردشگرانی که قصد تخریب دارند محافظت می‌کنند.

سخایی در مخالفت با فیلم تبلیغاتی منتشرشده گنبد نمکی که موجب جذب گردشگر از استان‌های مختلف ایران به سمت آن شد، تهدیدها و مشکلات اصلی این جاذبه را حضور تعداد زیاد گردشگران دانست و گفت: پاراگلایدر سوارها هیچگونه آسیبی به گنبد نمکی نمی‌زنند.

اگرچه رئیس کمیته ورزش‌های هوایی استان قم حضور گردشگران را موجب خطرآفرینی برای گنبد نمکی می‌داند اما حضور مستمر پاراگلایدرسواران با تعداد زیادی خودرو در بالای گنبد نیز کم از حضور گردشگران ندارد؛‌ کما اینکه گردشگران عموما به صورت تیم‌های سازمان‌یافته در این محل حضور می‌یابند و عمدتا جزو تیم‌های حافظ و دوست‌دار محیط زیست هستند.

جلوی دخل و تصرفات در گنبد نمکی را می‌گیریم

شاهین ایل بیگی پور، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی،‌ صنایع دستی و گردشگری استان قم، در خصوص اقدامات صورت گرفته برای ثبت آثار طبیعی استان خصوصا گنبد نمکی توسط میراث فرهنگی به خبرنگار فارس گفت: از ابتدای تیرماه سال جاری، پرونده ثبت گنبد نمکی و هشت اثر دیگر به جریان افتاده است؛‌ اوایل دی ماه هم، این پرونده‌ها را در کمیته‌ آثار طبیعی کشور ارائه دادیم و از بین ۹ اثر، برای هشت اثر موافقت شورای عالی ثبت کشور را اخذ کردیم، که یکی از این آثار گنبد نمکی بود.

وی خاطرنشان کرد: این گنبد اکنون به عنوان یک اثر طبیعی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده ولی چون روند اداری دارد و ابلاغ ثبت باید توسط رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور به استاندار انجام شود هنوز صورت نگرفته وگرنه پرونده گنبد نمکی با توجه به شاخصه‌های طبیعی و زیست محیطی آن و ظرفیت‌های بالا به عنوان جاذبه گردشگری تایید شده است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان قم در خصوص استفاده از ظرفیت زمین گردشگری گنبد نمکی گفت: طرح جامع گردشگری برای گنبد نمکی تهیه شده است، همچنین متقاضی سرمایه گذاری بخش خصوصی برای آن داریم؛ در گنبد نمکی اقداماتی صورت گرفته به عنوان مثال ورزش و جوانان سایت پروازی راه‌اندازی کرده و دخل و تصرفاتی صورت گرفته که ضوابطی در طرح توجیهی دیده شده باید از این اقدامات جلوگیری شود که امیدواریم تاییدیه کارگروه زیربنایی استان را گرفته و طرح توجیهی به نتیجه برسد شاهد اجرایی شدن آن باشیم. در آینده نزدیک به دنبال این خواهیم بود که هم جلوی دخل و تصرفات گنبد نمکی را بگیریم و هم از پتانسیل‌های گردشگری آن استفاده کنیم.

سایت پروازی پاراگلایدر مجوزی از میراث فرهنگی ندارد

وی با اشاره به جزئیات فعالیت سایت پروازی پاراگلایدر در گنبد نمکی اذعان کرد: سایت پروازی پاراگلایدر که قسمتی از گنبد نمکی را تصرف کرده از سازمان میراث فرهنگی هیچ مجوزی ندارد؛‌ البته در شرایط فعلی سازمان میراث فرهنگی نمی‌تواند در این خصوص مدعی شود چرا که حضورش در منطقه وجاهت قانونی ندارد. اگر گنبد نمکی یک منطقه‌ گردشگری مصوب ‌می‌بود تا سازمان متولی گردشگری آن باشد یا به عنوان اثر طبیعی ثبت می‌شد تا امکان ورود سازمان فراهم شود باید در مساله دخل و تصرف و فعالیت سایت پروازی ورود می‌کردیم اما چون جایگاهی نداشتیم فعلا امکانی برای جلوگیری از دخل و تصرفات نداریم؛‌ با وجود حضور گردشگران،‌ پس از به سرانجام رسیدن این برنامه سازمان به مساله ورود خواهد کرد.

نظارت مستمر بر آثار تاریخی،‌ فرهنگی و طبیعی ثبت شده در فهرست آثار ملی و جهانی از طریق اخذ گزارش‌های مستمر و ضبط گزارش‌ها در پرونده ثبتی آثار و انعکاس هرگونه دخل و تصرف غیر مجاز در دفاتر تخصصی و حقوقی،‌ ابلاغ حریم‌های آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی تأیید شده،‌ تهیه و تدوین ضوابط مورد نیاز برای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی در حوزه آثار طبیعی کشور و اظهار نظر نهایی در خصوص طرح‌های مذکور، نظارت بر اجرای طرح‌ها و برنامه‌های عملیاتی مربوط به ساماندهی، حفظ، و مدیریت میراث معنوی و طبیعی کشور و تعیین حریم‌ها و محدوده آثار معنوی و طبیعی کشور و ارائه پیشنهاد به مراجع ذیربط از جمله مواردی است که جزو وظایف سازمان میراث فرهنگی ذکر شده است که انتظار می‌رود به سرعت با طی مراحل قانونی و ثبت ملی گنبد نمکی نسبت به تحقق آن‌ها اقدام شود.

ثبت ملی این اثر ارزشمند طبیعی فرصتی است تا بیش از پیش به ظرفیت‌های عظیم گردشگری،‌ محیط زیستی،‌ اقتصادی و فرهنگی آن توجه شده و بابی برای معرفی آن به جهانیان باز شود. شهر قم و کشور ما آثار و ظرفیت‌های گسترده طبیعی، ‌تاریخی و گردشگری دارد که بعضاً با حرکت‌های ناآگاهانه یا از بین می‌رود یا به مرور طبیعت اصلی خود را از دست داده و بازگردانی آن به حالت اولیه مستلزم هزینه‌های فراوان است. گنبد نمکی امکان ویژه طبیعی نه‌تنها برای شهر قم و کشور است بلکه گردشگرانی از سرتاسر دنیا به ایران می‌آیند تا چنین آثار طبیعی و ارزشمند از نظر زمین‌شناسی را ببینند و با آن آشنا شوند پس نیاز است به جای حرکت‌های بدون ضابطه و برنامه،‌ با پیگیری و هماهنگی گامی در راستای برنامه‌ریزی و تدوین طرحی گردشگری برای استفاده از ظرفیت‌های طبیعی این گنبد برداشته شود. اگر امروز به فکر حفظ میراث طبیعی خود نباشیم شاید فردا دیر شده باشد و همانطور که تا امروز بخش زیادی از دیواره‌های گنبد تخریب شده و از بین رفته،‌ تکه تکه بخش باقیمانده نیز تخریب شده و آب شود...!
انتهای پیام / 137