نخستین روز از ماه ذیقعده هر سال، فرصتی برای پاسداشت مقام متعالی حضرت معصومه(س) و آغاز دهه کرامت است دهه ای که به سالروز طلوع حضرت امام رئوف (ع) ختم می شود.

به گزارش قم نیوز حضرت فاطمه معصومه (س) یکی از فرزندان بزرگوار حضرت امام هفتم، موسی بن جعفر (ع) است.

نقل مشهور در تاریخ چنین بیان می‌دارد که آن امام هُمام، 37 فرزند داشته اند و حضرت معصومه (س) یکی از آن‌هاست.

یکی از اقوال تاریخی نشان می‌دهد که چهار دختر امام هفتم، به نام فاطمه نامگذاری شده اند که نامشان فاطمه کُبری، فاطمه وسطی، فاطمه اُخری و فاطمه صُغری بوده و بر این اساس، حضرت معصومه (س) همان فاطمه کُبری هستند که در زمان شهادت پدر، 10 ساله بودند.


مادری به نام حضرت نجمه یا تُکتَم ...

مادر ایشان، بانو تُکتم یا نجمه خاتون نام دارد که نامش در برخی اشعار آن زمان نیز آمده است؛ از جمله این شعر که چنین می‌گوید:

ألا إنّ خَیرَ النّاس نفساً و والداً

و رهطاً و أجداداً علیّ المُعظّم

أتتنا بِهِ العلم و الحلم ثامناً

إماما یُؤدّی حجت الله تُکتَم

آگاه باش که بهترین مردم از نظر ارزش ذاتی و اصل و نیاکان، علی بن موسی الرضا (ع) است؛ او را که مظهر علم و حلم است، بانو تکتم برای ما هدیه آورد و آن امام، حجت خداوند است.

نه تنها این شعر، بلکه بسیاری از متون معتبر تاریخی نیز نشان می‌دهد که تنها فرزندان بانو تُکتم، حضرت امام رضا (ع)، متولد یازدهم ذیقعده الحرام سال 148 هجری قمری و حضرت معصومه (س)، متولد اول همین ماه در سال 173 هجری قمری بوده است و از این رو، این برادر و خواهر، خواهر و برادری تنی محسوب می‌شوند.

سمانه، طاهره، سلامه و رشیده، از جمله مهمترین القاب بانو تکتم و کنیه مشهورش نیز أمّ الرضاست.

او تحت تعلیم بانو حمیده، همسر امام صادق (ع) و مادر امام کاظم (ع) پرورش یافت و پیش از شهادت حضرت موسی بن جعفر (ع) درگذشت.

آرامگاه آن بانو در حوالی مدینه و در محلّی به نام "اُمّ مشربه" قرار دارد که مزار بانو حمیده هم در آنجاست.

این مکان، باغی سرسبز بود که پیش از آن، به عنوان "مشربه امّ ابراهیم" نیز خوانده می‌شد و مشهور بود که ماریه قِبطیه، یکی از همسران رسول الله (ص)، فرزندش ابراهیم را در این مکان به دنیا آورد. این باغ آباد بعدها توسط وهابیّون ویران شد.


نقل مشهور ولادت حضرت معصومه (س)

درباره تاریخ ولادت حضرت فاطمه معصومه (س)، سه نظریه اساسی وجود دارد که یکی این تاریخ را در مانند چنین روزی یعنی نخستین روز از ماه ذیقعده سال 173 هجری قمری می‌داند؛ دیگری به سال 180 و سومی هم به سال 182 هجری قمری اشاره دارد. از این سه نظریه، نظریه نخست قول مشهورتر تاریخ است.

لازم است تا در همین جا به نکته ای مهم درباره تاریخ ولادت و شهادت یا وفات بسیاری از امامزادگان اشاره شود.

باید گفت از آن جا که تاریخ درباره تاریخ ولادت یا شهادت برخی از ائمه معصومین (ع) هم با قطعیت سخن نگفته است و برخی از این تواریخ را با عنوان «به روایتی» نقل می‌کند بنابراین طبیعی است که این ثبت تاریخی درباره امامزادگان، با دقت کمتری صورت گرفته باشد؛ از این رو و از آنجا که شایسته است تا حداقل روز بزرگداشتی برای ولادت یا وفات برخی امامزادگان واجب التعظیم در تقویم‌های اسلامی در نظر گرفته شود.

چند سالی است که مورّخان بر آن شده اند تا قول نسبتا مشهوری از تاریخ برای آنان بیابند و در بزرگداشت آنان بکوشند؛ امری که رهبر معظم انقلاب هم بر آن صحّه گذاشته‌اند؛ اما نباید فراموش کرد که برخی از این تاریخ‌ها، هیچ سند قطعی ندارد که دلیل آن هم به عدم ثبت دقیق در تاریخ و در زمان خود بر می‌گردد.

یکی دیگر از دلایل مشخص نبودن تاریخ ولادت و یا وفات امامزادگان، عدم درک منزلت آنان در زمان زندگی شان بوده است همچنانکه گفته شد، تاریخ و مُورّخان حتی درباره ولادت یا شهادت برخی از حضرات معصومین (ع) نیز با دیده تردید نگریسته‌اند چه رسد به امامزادگان و نوادگان امامان معصوم.

از طرف دیگر مشابهت اسمی برخی از امامزادگان، سبب نقل قول‌های مختلفی در تاریخ شده است به عنوان مثال می‌توان چنین گفت که مثلا فرزند یکی از امامان که نامش محمد بوده است خود نیز فرزندی به نام محمد داشته و آن فرزند نیز، فرزندی به همین نام داشته است.

از این رو است که در تاریخ گاهی محمد، فرزند مستقیم یک امام را با نوه یا نتیجه همان امام از هم تمییز نداده‌اند و از این رو، این اختلافات روایی در نقل تاریخ ولادت یا وفات آنان رُخ داده است.

با این حال نقل مشهور درباره زمان و مکان ولادت حضرت معصومه (س)، همان نخستین روز از ماه ذیقعده سال 173 هجری قمری و در مدینه است.


بانوی کرامت (س) در دامان پرورش برادر (ع)

آن حضرت در کودکی، مادر خود را از دست دادند و پدر را هم به دلیل زندانی بودن ایشان، بسیار کم می‌دیدند این بود که حضرتش بیشتر تحت سایه هدایت و راهبری برادر بزرگوارشان، امام رضا (ع) زندگی را آغاز کردند و ادامه دادند.

در سال 200 هجری قمری بود که مأمون عباسی، پیشنهاد ولایتعهدی را به امام رضا (ع) داد و آن حضرت را به مرو فرا خواند. اینچنین است که امام رضا (ع) بر خلاف میل باطنی، مجبور به ترک مدینه و عزیمت به مرو شد.

حدود یکسال بعد، یعنی در سال 201 هجری قمری است که حضرت معصومه (س) با هدف قیام علیه دستگاه حکومت وقت و رسوار کردن نقشه‌های بنی عبّاس، در پوشش یک مسافرت ساده برای دیدار با برادر، عازم مرو می‌شوند؛ البته در تاریخ نقل شده که آن حضرت به دلیل نامه برادرشان امام رضا (ع) و دستور ایشان به این سفر، دست به این اقدام زدند اما به نظر می‌رسد با توجه به بُعد مسافت و همچنین نظارت‌های دستگاه حاکِم، هوش و درایت سیاسی خود حضرت معصومه (س) سبب شده باشد تا این قیام را آغاز کنند و ولایتعهدی اجباری مأمون برای امام رضا (ع) را برای عموم مردم شهرهای در مسیر حرکت افشا کنند.

چنین شد که کاروانی به تعداد حدود 400 نفر از فرزندان، نوادگان و یاران و شیعیان امام صادق (ع)، امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) خود را آماده کردند تا به سرپرستی حضرت فاطمه معصومه (س)، سفر افشاگرانه خود را آغاز کنند. آنان تلاش کردند تا مسیر حرکت شان – بر خلاف مسیر حرکت کاروان امام رضا (ع) که توسط مأموران حکومتی تعیین شد – از شهرها و مناطق بیشتر شیعه نشین باشد تا ضمن دیدار با شیعیان، افشاگری‌های لازم هم به انجام برسد.

البته در تاریخ نقل شده است که به منظور انجام این مأموریت مهم، کاروان‌های دیگری از فرزندان و نوادگان و شیعیان ائمه هم از مدینه به سوی مرو حرکت کردند که از آن جمله می‌توان به کاروان حضرت احمد بن موسی (ع) (شاهچراغ) با حضور حدود 12 هزار نفر اشاره کرد که درگیری مأموران حکومتی با این کاروان متواری شدن بخش زیادی از آنان و همچنین شهادت حضرت احمد بن موسی (ع) در نزدیکی شیراز، از وقایع ثبت شده در تاریخ است.

به هر حال کاروان حضرت معصومه (ع) از مدینه به بصره و سپس به سوی کوفه، نجف، کربلا، بغداد و کاظمین به راه افتادند تا بتوانند قبر مطهر امام موسی بن جعفر (ع) را نیز زیارت کنند.

خانقَین، قصر شیرین، همدان، ساوه و قم، شهرهای مهم بعدی است که در مسیر حرکت این کاروان قرار داشته است.

این کاروان هم در طول مسیر خود، با اذیت و آزار مأموران حکومتی همراه بود که اوج درگیری‌ها در ساوه رخ داد آنجا که حداقل 22 نفر از کاروانیان و از جمله برخی از برادران و خواهران حضرت معصومه (س) مانند ‌هارون، فضل، جعفر، ‌هادی، قاسم، زید، زُبیده و فاطمه خاتون به شهادت رسیدند که آرامگاه‌های این امامزادگان اکنون در اطراف ساوه، زیارتگاه عاشقان آل الله (ص) است.

نقل است که توطئه مأموران حکومتی سبب مسمومیّت خود حضرت معصومه (س) هم شد.

 
قم و افتخار میزبانی از حضرت کریمه (س)

اینجا بود که حضرت در اُتراق در ساوه، از سایر همراهان درباره مقدار مسافت مانده تا شهر قم پرسیدند و با توجه به نزدیکی مسافت، از آنان خواستند تا ایشان را به قم برسانند.

نقل دیگر هم این است که شیعیان اشعری ساکن در قم، وقتی از اتراق حضرتش در ساوه مطلع شدند به آنجا شتافتند تا حضرت را به قم بیاورند؛ در عین حال که ممکن است این دو مهم، همزمان اتفاق افتاده باشد چنانچه نقل است که شیعیان قم در بیرون از ورودی شهر قم به کاروان حضرت معصومه (س) رسیدند و سپس این کاروان را با تجلیل و احترام فراوان به شهر آوردند.

آن گونه که تاریخ نقل می‌کند این استقبال در بیست و سومین روز از ماه ربیع الاول سال 201 هجری قمری به وقوع پیوسته است.

در آن زمان، موسی بن خزرج، بزرگ خاندان اشعری‌ها در قم بود و از این رو، وی با افتخار از حضرت معصومه (س) دعوت کرد تا در منزل وی مهمان شوند منزلی که در محله فعلی «بیت النور» در ابتدای خیابان عمار یاسر قم واقع است.

در آن زمان، موسی بن خزرج بر آن شد تا اتاق مخصوص عبادت خود را، به حضرت معصومه (س) تقدیم دارد.

نقل است که در آن روزها، هرگاه شیعیان و دوستداران حضرتش برای زیارت و عیادت از ایشان به محل استقرار مراجعه می‌کردند آن حضرت را مشغول عبادت و نیایش می‌یافتند.

شایسته است تا در پایان این بخش از نوشتار، به یکی دیگر از القاب کریمه اهل بیت (س) اشاره شود؛ لقبی با عنوان «سِتّ» که در عرب به معنای «بانو» است و از این رو، موسی خزرج، آن جا را به عنوان «مدرسه سِتِیّه» وقف کرد تا به عنوان نخستین مدرسه رسمی مکتب اهل بیت در ایران ثبت شود.

انتهای پیام/ 110