یکی از کارشناسان محیط زیست گفت: در استان قم تاکنون توسعه مناطق گردشگری به طور کامل سنتی بوده و بدون ارزیابی‌های کارشناسی صورت گرفته است؛ همین موضوع تخریب محیط زیست و شکایت جوامع محلی را در ییلاق‌های استان قم در پی داشته است.

به گزارش قم نیوز طی دهه‌های گذشته روند رو به رشد گردشگری و بهره‌کشی فزاینده از طبیعت، بدون توجه به ساختارهای محیط زیستی هر منطقه، سبب بروز نگرانی‌های زیست محیطی فراوانی شد زیرا توجیه اقتصادی تنها هدف فعالیت‌های گردشگری بوده است.

این دیدگاه به دلیل اینکه توجهی به منافع، فرهنگ و آسایش جوامع محلی هر منطقه نداشت و سبب تخریب منابع و جاذبه‌های طبیعی هدف‌های گردشگری می‌شد، بروز نارضایتی مردم و تخریب محیط زیست را به همراه داشت.

این سبک گردشگری غیر مسؤولانه ازدحام جمعیت در مقصد گردشگری، تولید زباله و آلودگی، افزایش بی‌رویه ساخت‌وساز و در کل پیامدهای مختلف اجتماعی و محیط زیستی را ایجاد می‌کند.

به منظور بررسی تأثیر گردشگری بر محیط زیست با عباس جعفری، مدرس دانشگاه و کارشناس محیط زیست به گفت‌وگو پرداختیم.

بین محیط زیست و گردشگری تعامل وجود دارد یا تقابل؟

در استان قم تاکنون توسعه مناطق گردشگری به طور کامل سنتی بوده و بدون ارزیابی‌های کارشناسی صورت گرفته است و همین موضوع تخریب محیط زیست و شکایت جوامع محلی را در ییلاق‌های استان قم در پی داشته است.

 امروزه از سبک جدیدی از گردشگری به نام اکوتوریسم سخن به میان می‌آید که فلسفه این نوع گردشگری تضمین این نکته است که گردشگری و سیاست‌های آن دیگر نباید تنها بر الزامات فنی و اقتصادی تأکید کند بلکه باید به دنبال حفظ محیط زیست و توجه به نیازهای مردم محلی باشد. این نوع رهیافت توجه به منابع طبیعی و فرهنگی را در گام اول برنامه‌ریزی قرار می‌دهد.

اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت(IUCN) اکوتوریسم را چنین تعریف می کند: «اکوتوریسم یک سفر و بازدید زیست محیطی مسؤولانه از مناطق طبیعی بکر است که به منظور لذت بردن از طبیعت و درک مواهب آن و نیز ویژگی‌های فرهنگی مرتبط با آن انجام شود؛ به طوری که سبب ترویج حفاظت شود و اثرات منفی بسیار کمی از جانب بازدیدکنندگان بر محیط به جای گذارد و شرایطی را برای اشتغال، بهره‌مندی اقتصادی و اجتماعی مردم محلی فراهم کند.»

نتیجه می‌گیریم اگر گردشگری کارشناسانه و ابعاد مختلف آن به طور کامل بررسی و ارزیابی شود نه تنها تقابلی با محیط زیست ندارد بلکه سبب حفاظت از محیط زیست نیز می‌شود همانطوری که در بسیاری از مناطق مختلف کشور با توسعه گردشگری مسؤولانه یا همان اکوتوریسم زمینه حفاظت از بسیاری از جانداران در حال انقراض و مناطق طبیعی کشور فراهم شده است.



چگونه می‌توانیم گردشگری را مدیریت کنیم؟

بدون تردید تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، نارضایتی جوامع محلی مقاصد گردشگری را در پی خواهد داشت. معضل اصلی استان قم در حال حاضر توسعه گردشگری مدیریت نشده است و بدون تردید مشخص نیست متولی توسعه گردشگری در استان قم کدام نهاد یا سازمان دولتی است.

به نظر می‌رسد مسؤولان در مقابل تصمیم‌های بدون پشتوانه علمی و کارشناسی که در گذشته گرفته‌اند پاسخگو نیستند. مناطقی از استان قم به عنوان مقاصد گردشگری انتخاب شده‌اند و با توجه به ضعف در ارزیابی توسعه گردشگری از سوی نهادها و سازمان‌های دولتی، نبود امکانات و ضعف در زیرساخت‌های لازم، فقدان آموزش گردشگران و جوامع محلی و مؤلفه‌های مختلف دیگر سبب شده است که توسعه گردشگری به سمت تخریب محیط زیست، منابع طبیعی و تهدید پایداری سکونتگاه‌های انسانی مناطق هدف گردشگری در استان قم حرکت کند.

آیا این برداشت درست است که توسعه گردشگری فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست را افزایش می‌دهد؟

گردشگری یکی از مهمترین فعالیت‌های اقتصادی در دنیا است و مانند هر فعالیت دیگری دارای آثار مثبت و منفی بسیاری است که به منظور تداوم فعالیت، این صنعت باید به سمتی حرکت کند که  آثار منفی را به حداقل و آثار مثبت را حداکثر کند تا حداکثر سود و منفعت به دست آید.

این مهم بدون توجه به مبانی اکوتوریسم به دست نخواهد آمد، سؤال شما دغدغه سیاستگذاران گردشگری در گذشته بوده است به همین دلیل در این میان توسعه عنان گسیخته گردشگری در دهه‌های 1970 و 1980، که بدون توجه به اصول پایداری و احترام به محیط اعم از طبیعی و انسانی انجام گرفته بود منجر شد تا به تدریج، سیاستگذاران گردشگری در سطوح محلی، ملی و بین‌المللی در پی یافتن راهکارهایی برای کاستن از اثرات منفی گردشگری بیفتند و همین امر سبب شد تا سازمان جهانی گردشگری، به عنوان بزرگ‌ترین نهاد بین‌المللی گردشگری در دنیا کدهای اخلاق گردشگری را در دستور کار خود قرار دهد.

این کدهای اخلاقی با توجه به حساسیت حفاظت از منابع طبیعی، حیات وحش منطقه و احترام به فرهنگ و سنت جوامع محلی تهیه می‌شود و در اختیار گردشگران، جوامع محلی، آژانس‌های گردشگری قرار می‌گیرد تا فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست کنترل و به کمترین میزان ممکن کاهش پیدا کند.



توسعه امکانات مورد نیاز گردشگری مانند اقامتگاه‌های بوم گردی چه آثاری بر توسعه این صنعت و حفظ محیط زیست دارد؟

نبود امکانات، به صورت مستقیم با تخریب محیط زیست همراه است و گردشگری بدون امکانات زیربنایی هیچ منافعی نیز برای جوامع بومی به همراه نخواهد داشت.

توسعه اقامتگاه‌های بوم گردی علاوه بر اینکه به نحوی سبب ساماندهی گردشگران می‌شود زمینه کسب درآمد و فروش صنایع دستی جوامع محلی را نیز فراهم می‌کند و این عامل خود سبب می‌شود که محلی‌ها خودشان با تمام توان از منابع طبیعی و حیات وحشی که زمینه درآمد آنها را فراهم کرده است، محافظت کنند.

فعالیت‌های گردشگری در مناطق اکوتوریستی چه پیامد‌های زیست محیطی را به جا می‌گذارد؟

در طبیعت گردی پایدار مانند تمامی بخش‌های دیگر، در حوزه حفظ محیط‌ زیست باید برنامه‌های راهبردی ترتیب داده شود تا پیامدهای ملموس مثبتی را به همراه داشته باشد.

انتخاب راهنمایان تور از افراد محلی و آموزش آنها در چگونگی حفظ زیبایی‌های محیطی، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که جای خالی آن در صنعت گردشگری بخصوص در استان قم احساس می‌شود.

راهنمایان تور می‌توانند الگوی بارزی از دوستداران واقعی محیط‌ زیست برای گردشگران تلقی شوند. همچنین کنترل و مدیریت ورود و خروج حجم گردشگران به مقاصد گردشگری در حفاظت و جلوگیری بر بروز پیامدهای منفی بسیار مؤثر باشد.

در حال حاضر شاید مهمترین معضل قطب‌های گردشگری استان قم ورود بالاتر از ظرفیت گردشگری به این مناطق باشد که اثرات ملموس نامطلوبی هم بر محیط زیست و هم بر جوامع محلی این مناطق به همراه داشته است.

گردشگری پایدار، ضمن پاسخ به نیازهای نسل امروز نیازهای نسل آتی را نیز مورد توجه قرار می‌دهد و سبب بهبود فرصت‌های موجود برای نسل‌های بعدی می‌شود. مدیریت باید به صورتی باشد که تمام نیازهای جامعه میهمان و میزبان را پوشش داده و سبب منفعت طرفین شود.



توسعه گردشگری در قم(دریاچه نمک و روستاهای اطراف) در چه صورت تهدیداتی برای محیط زیست قم ندارد و در چه صورت تهدیدکننده محیط زیست است؟

بحث توسعه گردشگری در حاشیه دریاچه نمک و دشت مسیله چند سالی است که مطرح شده است. متأسفانه به دلیل قطع حق آبه‌های محیط زیستی استان و برداشت کنترل نشده از منابع این منطقه در سنوات گذشته، اغلب ساکنان روستاهای این منطقه به دلیل نداشتن درآمد مهاجرت کرده‌اند و تعداد زیادی روستا نیز متروکه شده است.

امروزه با دگرگونی در رویکردها و رهیافت‌های سنتی توسعه گردشگری، بسیاری از نواحی دورافتاده و حاشیه‌ای، فضاهای متروک و عرصه‌های غیرمسکونی که به ظاهر فاقد توان اقتصادی و تولیدی است از ارزش‌های خوبی برای اهداف گردشگری برخوردار هستند.

بوم گردشگری می‌تواند محرکی برای توسعه مناطق کمتر توسعه یافته و رونق اقتصادهای محلی باشد و در تعادل بخشی ناحیه‌ای و کاهش ناپایداری و نابرابری میان نواحی در مقیاس‌های خرد و کلان، نقش راهبردی داشته باشد.

بدون تردید توسعه گردشگری پایدار و استفاده از ظرفیت‌های تالاب‌های دشت مسیله و دریاچه نمک، مناطق کویری و بیابانی استان قم که پهنه وسیعی از مساحت استان را در بر می‌گیرد، راهکار نوینی بر استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌ها و توان بوم شناختی این منطقه می‌تواند باشد، دریاچه نمک در کنار دشت مسیله قم همراه با زیبایی‌های تالاب‌ها، حیات وحش، به علاوه جاذبه‌های تاریخی و سبک زندگی جوامع روستایی  موجود در منطقه، می‌تواند یک مقصد گردشگری بی‌نظیر برای گردشگران داخلی و خارجی باشد که می‌تواند در حوزه فقرزدایی و مهاجرت ساکنین این منطقه و کاهش فشار بر منابع زیستی منطقه مؤثر باشد.

متأسفانه طی سال‌های اخیر با وجود اینکه هدف توسعه این منطقه گردشگری اعلام شده است اما به طور عملی هیچ گونه برنامه و طرحی از سوی مسؤولان امر تاکنون برای توسعه گردشگری پایدار در منطقه ارائه نشده است و طرح‌های گردشگری در این منطقه بیشتر سمت و سوی فعالیت معدنی دارد و به نظر می‌رسد بیشتر تأکید بر برداشت عناصر معدنی دریاچه نمک است تا توسعه گردشگری، که سبب نگرانی فعالان محیط زیستی استان قم شده است.

بدون تردید اگر این طرح‌ها بدون ارزیابی‌های محیط زیستی لازم باشد تشدید تخریب منطقه را در پی خواهد داشت.

چه پیشنهادی به مسؤولان در زمینه توسعه مناطق گردشگری در استان قم دارید؟

استان قم یکی از استان‌های کشور است که بالاترین جمعیت شهرنشینی را به خود اختصاص داده است، توسعه عمودی شهر در کنار رشد فزاینده شهرنشینی، حذف حیاط از معماری شهری سبب شده است که علاوه بر گسترش خوش نشینی و ویلاسازی در ییلاق‌های استان قم، حجم گردشگر وارد شده به این مناطق نیز به شدت افزایش پیدا کند و تخریب منابع طبیعی و آسیب‌های زیست محیطی متعددی را به این مناطق وارد کند.

متأسفانه نهاد متولی امکانات، نیروی انسانی و توان تخصصی لازم برای کنترل این مقاصد گردشگری را ندارد، با وجود برخی شعارها، تفکر غالب در کمیسیون‌های تخصصی و اکثر دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری اقتصادی است و به طور عملی حفاظت از محیط زیست در اولویت‌های توسعه گردشگری قرار ندارد.

با این روند، افق گسترش گردشگری در استان قم به سمت‌وسوی توسعه پایدار حرکت نمی‌کند بنابراین پیشنهاد می‌شود در تصمیم‌هایی که مسؤولان درباره توسعه مناطق گردشگری در استان قم اتخاذ می‌کنند از ظرفیت جوامع محلی و نظرات آنها استفاده کنند و به حفظ این جوامع و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی توجه ویژه‌ای داشته باشند.

========================

گفت وگو: ایمن سادات موسوی نژاد

========================

انتهای پیام/ 110