استقرار نیروگاه حرارتی قم در ورودی محور اراک مهمترین منبع آلودگی شهر قم بخصوص در فصول سرد سال است که سوخت مصرفی آن از گاز به گازوئیل تبدیل می‌شود.

به گزارش قم نیوز محورهای ورودی قم مانند کاشان و تهران و هم‌چنین جاده کوه سفید و جاده قدیم اصفهان و اراک با مخاطرات زیست محیطی مواجه است که باید تدابیری برای حل این معضل اندیشیده شود.

 تصمیمات نادرست توسعه نامتوازن شهر را رقم زده به طوری که افزایش ضریب شهرنشینی در قم، نزدیکی به واحدهای آلاینده‌ صنعتی اطراف را به همراه داشته است.

با توجه به افزایش جمعیت شهرنشین، نباید اجازه دهیم که صنایع آلاینده در محورهای ورودی شهر مستقر شوند که به این منظور با عباس جعفری، فعال محیط زیست، کارشناس محیط زیست و پژوهشگر برتر استان قم در حوزه برنامه ریزی محیط زیست و مدرس دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم.

 

* رشد شهر نشینی چه تأثیری در میزان جمعیت شهر قم داشته است؟

در سال‌های اخیر رشد روز افزون شهر نشینی در کشور، تغییرات سریعی در روند توسعه و میزان جمعیت شهرها رقم زده است.

تغییراتی که بیش از هر چیز نیازمند مدیریت و کنترلی آگاهانه است. استان قم در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 کشور دارای جمعیتی حدود یک میلیون و 300 هزار نفر بوده است که از این تعداد 95.2 درصد در نقاط شهری و 4.8 درصد در نقاط روستایی سکونت داشته و بقیه غیرساکن بوده‌اند، این در حالی است که در همان سال نسبت شهرنشینی در کل کشور 74 درصد بوده است.

این میزان تمرکز نمی‌تواند نشانه‌ای از یک توسعه متوازن و پایدار باشد بلکه نتیجه آن تخریب محیط زیست، تراکم بیش از حد فعالیت‌ها بدون توجه به توان سرزمین و ارزیابی توان محیطی است.

افزایش جمعیت و تراکم زیاد جمعیت استان قم که از دو برابر تراکم کل کشور بیشتر است در کنار توزیع نامناسب جمعیت استان در مناطق شهری و روستایی، افزایش الگوهای مصرف و افزایش میزان تولید زباله، مواد زائد و فاضلاب و انتشار آلودگی را در منطقه به همراه داشته است.

گسترش سریع شهر، پیشرفت‌های تکنولوژیکی و گرایش به سوی زندگی ماشینی موجب آلودگی شهر، تخریب محیط زیست و پوشش گیاهی و فضاهای سبز شهر قم و از بین رفتن تعادل اکولوژیکی آن شده است، شیوه رشد شهر قم معایب بسیاری داشته است چرا شهر قم طی دهه‌های مختلف و بنا بر مقتضیات آن زمان انواع رشد نواری، پراکنده، اقماری و متراکم را تجربه کرده است.

 

* چه برنامه‌های دیگری سبب رشد نامتوازن شهری شده است؟

 برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌هایی برای جلوگیری از رشد بی‌برنامه شهر توسط نهادهای مسؤول طی دهه‌های گذشته صورت گرفته است، اما اجرای آنها با شکست مواجه شده است. هماهنگی‌های مدیریتی بین دستگاه‌های متولی محیط ‌زیست شهری، نگرش پراکنده دستگاه‌ها و تعیین سیاست‌های توسعه‌ای متفاوت بین نهادهای متولی مدیریت استان از جمله نارسایی‌های مدیریتی و ساختاری کلا‌نشهر قم در سنوات گذشته بوده است.

در کنار رشد بالای نواحی صنعتی در استان قم و فاصله کم آنها از کلانشهر قم، توسعه افقی شهر قم سبب شده است که قم به واحدهای صنعتی مستقر در ورودی‌های شهر نزدیک شود و حتی در محور بلوار الغدیر سایت‌های مسکونی و واحدهای صنعتی در کنار یکدیگر قرار گیرند.

واحدهای صنعتی به طور عمده آلاینده حومه شهر قم یکی از مهمترین چالش‌های توسعه پایدار شهری قم است که در چشم انداز 1414 شهر مقدس قم و سند راهبردی ـ عملیاتی 5 ساله شهرداری قم 1400 به نحو مطلوبی به آن پرداخته نشده است.

استقرار صنایع در شعاع 10کیلومتری شهر قم،  سبب ورود انواع آلاینده‌های مخرب محیط زیستی و افزایش بار آلودگی انباشته شهر شده است که به مراتب مخرب‌تر و مضرتر از آلاینده‌های ناشی از بخش حمل و نقل است.

 پس از تجمیع عوارض صنایع در مالیات بر ارزش افزوده به طور عملی هیچگونه فعالیت این واحدها مزیت کسب درآمدی برای شهرداری ندارد بلکه وجود این صنایع آلاینده در ورودی‌های شهر قم معضلات و مشکلات بسیاری را نیز برای مدیریت شهر به دنبال داشته است و شهرداری را با انبوهی از معضلات محیط زیستی، فاضلاب و پسماندهای صنعتی مواجه کرده است، البته در سنوات گذشته اقداماتی برای جابجایی این واحدها صورت گرفته است اما بررسی برآیند نتایج و اقدامات صورت گرفته مطلوب نبوده است. با توجه به استقرار صنایع متعدد در اطراف شهر، باید بر اساس طرح توسعه پایدار و آمایش سرزمین این واحدها جابه جا شود.

 

* مدیریت شهری به چه نحوی در زمینه تعادل محیط زیست و روابط انسان‌ها نقش داشته است؟

حفاظت از محیط‌ زیست از ارکان اصلی مدیریت شهری محسوب می‌شود و اهمیت آن در پایداری شهرها به لحاظ پیچیدگی روابط انسان و محیط ‌زیست روز به روز بیش‌تر می‌شود.

اگرچه تلاش‌های بسیاری در زمینه مدیریت شهری صورت گرفته است که از جمله آنها می‌توان به افزایش بزرگراه‌ها، توسعه تونل‌های شهری، پل‌سازی و احداث و توسعه تقاطع‌های غیرهمسطح، گسترش حمل و نقل عمومی و افزایش سطح فضای سبز اشاره کرد اما افزایش آلودگی‌های محیط زیستی طی سال‌های اخیر در زمینه‌های هوا، آب، خاک، صدا و تخریب زیستگاه شهری و تهدید تنوع زیستی که شاخص‌های جهانی سکونتگاه‌های انسانی محسوب می‌شوند نشاندهنده افت جدی مطلوبیت زندگی در کلان شهر قم است.

ناهماهنگی‌های مدیریتی بین دستگاه‌های متولی محیط زیست شهری، نگرش سیاسی و پراکنده دستگاه‌ها، تعیین سیاست‌های متفاوت در محدوده‌های جغرافیایی هم جوار از جمله نارسایی‌های مدیریتی و ساختاری کلان شهر قم است.

 

* چه مواردی در آلودگی استان قم دخالت دارند؟

توجه به این نکته ضروری است که استان قم در همسایگی سه استان آلوده کشور است و در عین حال به سرعت به سمت صنعتی شدن نیز پیش می‌رود و پذیرای بسیاری از صنایع آلاینده استان‌های دیگر نیز بوده است به طوری که تا پایان سال 1395 دارای 11 ناحیه و شهرک صنعتی است که در مجموع 5 هزار و 643 هکتار مساحت استان را در بر گرفته است، این در حالی است که کل مساحت استان قم 11 هزار و 238 کیلومتر مربع است و 0.7 درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است.

مساحت زیادی از قم با پیشروی بیابان و کویری شدن منطقه، در کنار تهدید تالاب‌های استان که حدود10 درصد مساحت استان را به خود اختصاص می‌دهد، گسترش افقی شهرک های صنعتی با محدودیت های آبی و عدم توجه به مباحث مهمی از جمله دفن و خنثی سازی پسماندهای ویژه صنعتی و به طور عمده خطرناک، تهدید جدی بر سلامت مهمترین اکوسیستم انسانی منطقه یا به عبارتی کلانشهر قم خواهد بود.

یکی دیگر از عواملی که باعث شد قم به سرعت به سمت آلوده شدن حرکت کند این بود که پیش از یک دهه قبل وزارت صنایع و معادن وقت اعلام کرد صنایع غیر ضروری باید از تهران خارج شود و تمرکز بیشتر روی فعالیت صنایع آلاینده بود و از طرفی قانون ندادن صدور مجوز و ادامه فعالیت به صنایع آلاینده در شعاع ۱۲۰ کیلومتری کلانشهر تهران وضع و محرکی شد تا بسیاری از این صنایع به استان‌های همجوار نقل مکان کنند و مدیران وقت استان قم با خیال باطل جذب سرمایه‌گذار پذیرای آنها باشند و برایشان فرش قرمز پهن کنند.

محور های ورودی استان قم به طور عمده در تسخیر تاریخی بسیاری از صنایع آلاینده هستند که علاوه بر تخریب منظره شهری استان قم، سرچشمه انتشار بسیاری از آلایندگی‌های مضر به سمت شهر قم محسوب می‌شوند.

 

* چه آلاینده‌هایی پیرامون شهر قم مستقر هستند؟

ناحیه صنعتی در فاصله کمتر از 10 کیلومتری شهر قم واقع شده است که یکی از بزرگترین صنایع آلاینده استان قم، بدون هیچگونه محدودیتی شبانه روز در آن فعالیت کرده و حجم وسیعی از آلودگی را به سمت قم روانه می‌کند.

واحدهای سنگبری فعال بسیاری در اطراف شهر قم حداکثر تا شعاع ١٥ کیلومتری و در چهار منطقه جاده کوه سفید، جاده قدیم تهران قم، جاده کاشان و جاده قدیم اصفهان قرار دارند که خود مسائل و مشکلات خاص خود را دارد و یکی از مهمترین عامل‌های تولید پسماند و انتشار آلودگی در شهر قم می‌توانند باشند.

کوره‌های آجرپزی اطراف شهر قم که به طور عمده در محور ورودی جاده کاشان مستقر هستند یکی دیگر از کانون‌های تولید گرد و غبار و آلودگی محیط ‌زیست محسوب می‌شود که ساماندهی آنها مدت‌ها در دستور کار مدیران استانی است و در دو راهی انتقال یا تغییر کاربری قرارگرفته است.

یکی دیگر از مهمترین معضلات شهر قم استقرار نیروگاه حرارتی قم در ورودی محور اراک است که برخی از کارشناسان و مدیران دستگاه‌های متولی در گذشته آن را مهمترین منبع آلودگی شهر قم به خصوص در فصول سرد سال می‌دانستند چرا که سوخت مصرفی آن از گاز به گازوئیل تبدیل می‌شود.

انتشار گازهای آلاینده این نیروگاه به ویژه اکسیدهای نیتروژن و گوگرد موجود در فضای سکونتگاه‌های نزدیک به آن از جمله شهرک پردیسان به شدت سلامت ساکنان آن را تهدید می‌کند و با توجه به اینکه بسیاری از نیروگاه‌های استان‌های دیگر که در مسیر خطوط انتقال اصلی گاز کشور هم نیستند در فصول سرد سال از گاز برای تأمین سوخت استفاده می‌کنند، عدم توجه به این موضوع یکی از مهمترین ضعف های مدیران اسبق استان قم بوده است.

با افزایش جمعیت شهر قم و افزایش وسایل نقلیه و تردد خودروها و همچنین توسعه صنعتی استان قم، وجود نیروگاه سیکل ترکیبی در کنار شهر، غلظت آلاینده‌های هوا به سرعت در شهر قم افزایش یافته و شرایطی ایجاد شده است که این شهر با وضعیت هوای ناسالم، هم در فصول سرد سال و هم در فصول گرم در سال‌های اخیر مواجه شد، این در حالی است که در گذشته غلظت گرد و غبار مهمترین دلیل آلودگی هوای شهر قم آن هم در فصل تابستان بود.

 

* عامل اصلی ماندگاری آلودگی شهر قم چیست؟

با توجه به محدودیت رشد افقی شهر و افزایش ارزش زمین در شهر قم رشد عمودی شهر در ارتفاع به سرعت در حال وقوع است، این مسئله باعث ماندگاری بیشتر آلودگی در شهر قم خواهد شد.

با وجود مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان مبنی بر ممنوعیت فعالیت صنایع آلاینده، نهادهای مسؤولان نیز برای تعطیلی و توقف آنها با مشکلات فراوانی در سنوات گذشته رو به رو شده‌اند. هماهنگی فرادستگاهی و بین دستگاهی، برنامه‌ریزی کاربردی و کارشناسی میان‌مدت و دراز مدت لازمه مقابله با آلودگی هوای شهر قم است.
انتهای پیام/ 137