ناآگاهی کارفرماها و سوءاستفاده افراد سازنده یا افراد فاقد صلاحیت و تنها به قصد سودآوری سبب می‌شود که در هنگام احداث ساختمان نقشه‌ای که با زحمت تهیه شده است برخی اوقات کنار گذاشته شود که آسیب‌های برای سیما و منظر شهری به همراه دارد.

به گزارش قم نیوز شهر فروشی به جای شهرسازی یکی از زخم‌های سیما و منظر شهر قم است که در اثر فراموشی شهرسازی و معماری اسلامی ایرانی رقم خورده است که بدترین حالت است و هر چه زمان می‌گذرد این اتفاق ناگوارتر می‌شود.

از دهه 70 به بعد معماری مدرن در قم رشد زیادی پیدا کرد و معماری سنتی و معماری اسلامی پس رفت داشت در حالی که قم یکی از کهن‌ترین شهرهای شیعی جهان است و ورود اسلام به ایران، در معماری شهر قم تأثیر گذاشته به طوری که تجلی آن در حرم حضرت معصومه(س) مشاهده می‌شود.

 آنچه بر اساس ارزیابی‌ها می‌توان به آن پی برد این است که سیما و منظر شهری قم در تطابق با معماری اسلامی و ایرانی تطبیق چندانی ندارد.

 

ورود معماری مدرن امری گریزناپذیر

بافت تاریخی نمایانگر معماری سنتی بوده که به این بافت تاریخی به ویژه پس از انقلاب حملات زیادی صورت گرفته بنابراین شیب حفظ و نگاهبانی از معماری اسلامی یا سنتی رو به پایین است.

محسن محسنی، پژوهشگر و کارشناس در زمینه قم‌شناسی ورود معماری مدرن را امری گریزناپذیر عنوان کرد و گفت: سخن بر سر این است که چگونه معماری مدرن با معماری اسلامی و سنتی جمع شود بنابراین بهترین اقدام این است که آنچه از قدیم بازمانده حفظ شود.

پژوهشگر و کارشناس در زمینه قم‌شناسی بر دارا بودن نگاه جدید به بافت تاریخی تأکید کرد و افزود: لازم است بافت تاریخی در مبحث گردشگری در اولویت قرار گیرد یعنی بافت تاریخی به گونه ای اجرا و کاربری برای آن تعیین شود که گردشگران خارجی و داخلی علاقه‌مند شوند این بافت تاریخی را مشاهده کنند و ورود گردشگران داخلی و خارجی درآمد بافت تاریخی را افزایش دهد، این امر سبب می‌شود مالک بنایش را به همان صورت حفظ، ترمیم و مرمت کند.

 

شاخص‌های معماری غربی مشخص است

اگر بحث هویت در شهر دنبال می‌شود باید بخشی از آن را در حوزه کالبد مشتمل بر نما و احداث نمای متناسب با بوم، اقلیم و فرهنگ پیگیری کرد.

کارشناسان به این امر اذعان دارند که جای شاخص‌های بومی و به روز معماری اسلامی و ایرانی در حوزه و دانشگاه خالی است یعنی کار مشخص و قابل استنادی در برابر طراح، خریدار و شهروندان وجود ندارد که این امر ضعف در حوزه پژوهش محسوب می‌شود.

محسن صادقی امینی، مدیرکل طرح‌های توسعه شهری شهرداری قم با بیان اینکه منظومه فکری و عملی قابل توجهی در زمینه معماری اسلامی ایرانی ایجاد نشده بنابراین ارزیابی‌ها دقیق نخواهد بود، گفت: شاخص‌های معماری غربی مشخص است یعنی به اندازه‌ای روی این معماری کار شده که یک مفهوم برآمده از فرهنگشان است و شاخص‌های مشخصی دارد.

 

ممانعت خاص و ویژه در زمینه طراحی و اجرای نماهای رومی

به گفته وی در زمینه وضعیت کنونی سیما و منظر و انطباق با شاخص‌های معماری اسلامی و ایرانی ارزیابی دقیقی وجود ندارد.

صادقی امینی معتقد است: مجموعه ضوابط در فرآیند بررسی نمای ساختمان‌ها در قالب چک لیست تهیه شده و اگر آن موارد در هنگام بررسی طرح‌های نما اعمال شود معتقدیم که بخش قابل توجهی از انتظارات برآورده می‌شود.

مدیرکل طرح‌های توسعه شهری شهرداری قم با بیان اینکه طی دو سال گذشته بیش از 40 جلسه کمیته بناهای شاخص در مجموعه معاونت شهرسازی و معماری با حضور نمایندگان دستگاه‌های ذی ربط تشکیل شده است، گفت: بناهای شاخص هشت طبقه به بالا در این کمیته بررسی و ارزیابی و نکات لازم برای انجام طرح‌های اصلاحی به مالکان و طراحان ابلاغ می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: یک سری ساختمان‌ها است که باید در کمیته سیما و منظر استان از نظر سطح کارکرد بررسی شود. اکنون ممانعت خاص و ویژه در زمینه طراحی و اجرای نماهای رومی وجود دارد به طوری که در سه تا چهار سال اخیر هیچ گونه مجوزی در زمینه نمای رومی ارائه نشده است.

صادقی امینی تشکیل کمیته نمای مناطق را از دیگر امور ذکر کرد و افزود: این امر مستلزم یک سری هماهنگی‌های بالادستی است که باید اتفاق بیفتد که به محض اینکه مصوبات لازم از مراجع فرادستی اخذ شود، نسبت به تشکیل کمیته نمای مناطق اقدام می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: متقاضیان از بدو صدور پروانه نسبت به اخذ طرح نمای ساختمان و ارسال برای تثبیت اقدام می‌کنند و به محض ارسال، بررسی و اعمال نظر صورت می‌گیرد.

مدیرکل طرح‌های توسعه شهری شهرداری قم با اشاره به نحوه تعیین عوارض تطویل گفت: در صورتی که ساختمان پایان کار دریافت نکند؛ در دراز مدت هزینه به همراه دارد بنابراین به همه کسانی که ساختمانشان را احداث و نازک کاری را تکمیل کردند ولی هنوز نسبت به تکمیل نما و اخذ پایان کار اقدام نکردند بنابراین توصیه می‌شود برای تکمیل ساختمان و اخذ گواهی پایان ساختمان اقدام کنند تا مشمول عوارض تطویل نشوند.تعیین عوارض تطویل در صورت عدم دریافت پایان کار

وی با اشاره به مشکلات موجود در زمینه ایمنی و الحاقات سازه‌ای تصریح کرد: اگر ساختمانی واجد شرایط نمای رومی باشد یا سازه‌ای با بار سنگین بخواهد به ساختمان الحاق شود از نظر ایمنی با مشکل مواجه می‌شود.

اگر اصول شهرسازی، فنی و بهداشتی رعایت نشود، کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری موظف است حکم به تخریب صادر کند.

سیما و منظر روی رفتار شهروندان، عابران، رانندگی و حرکت خودروهای سطح شهر، بی‌نظمی، اغتشاش، مشکلات روحی و روانی برای شهروندان تأثیر دارد و نزاع‌ها در سطح شهر ناشی از نامنظم بودن محیط و اغتشاشات روانی، صوتی و بصری است.

 

ساختمان‌های بدون نما

نما به عنوان لباس ساختمان، بیانگر همان شخصیت ساختمان است. اگر در احداث ساختمان‌ها در زمینه نمایی متناسب فرهنگ، بوم و انطباق با اقلیم آب و هوایی دقت نشود، شخصیت ساختمان‌ها خدشه‌دار می‌شود.

صادقی امینی با اشاره به فقدان نما به عنوان مسئله مهم دیگر گفت: تعداد زیادی از ساختمان‌ها حتی ساختمان‌های شاخص شهری بناهایی مانند مساجد یا برخی از ساختمان‌های عمومی دیگر فاقد نما هستند یا نماهای فرسوده و از بین رفته یا دارای عیوب اساسی دارند.

میدان مطهری به عنوان یکی از مهمترین میدان‌های شهر قم دارای ساختمان‌های با پنجره شکسته و وضعیت نامناسبی است.

بر اساس تئوری و نظریه پنجره شکسته زمانی که یک پنجره شکسته در یک خانه یا کارخانه یا ساختمانی وجود دارد این پیام را به مخاطب می‌دهد که اوضاع در آن مکان به سامان نیست و نظمی در آن بخش وجود ندارد.

وی ساختمان‌های فاقد نما را عامل القای ناامنی عنوان کرد و افزود: اگر ساختمانی نما نداشته باشد به شهروندانی که از آنجا عبور می‌کنند این موضوع را القا می‌کند که محل ناامنی است که ارزش زیباسازی را ندارد و خواه و ناخواه در ذهن مخاطب ناامنی و عدم امنیت محل را ایجاد و تقویت می‌کند.

مدیرکل طرح‌های توسعه شهری شهرداری قم با اشاره به مساجد بدون نما در سطح شهر گفت: برخی سازندگان ممکن است این تصور را داشته باشند که تنها معماری داخلی مسجد و فضای به جا آوردن فریضه نماز از اهمیت برخوردار است که رغبتی به نماسازی ساختمان نداشتند درصورتی که درون مسجد همانگونه اهمیت دارد؛ نمای بیرونی آن نیز دارای اهمیت است.

 

نمای مطلوب معرف  شخصیت و هویت شهر

بر اساس ماده ۱۱۰ قانون شهرداری زمین یا بنا‌های مخروبه و غیر مناسب با وضع محل و یا نیمه تمام واقع در محدوده شهر که در خیابان یا کوچه و یا میدان قرار گرفته و منافی با پاکی و پاکیزگی و زیبایی شهر و یا موازین شهرسازی باشد، شهرداری با تصویب انجمن شهر می‌تواند به مالک اخطار دهد که ظرف دو ماه به ایجاد نرده یا دیوار یا مرمت آن بنا منطبق با نقشه مصوب اقدام کند.

صادقی امینی معتقد است: این قانون وظیفه رفع خطر از بناهای شهری را بر عهده دارد زیرا بسیاری از این نماها خطر آفرین هستند. زمانی که رها می‌شوند سبب می‌شود الحاقات سازه‌ای سنگ‌ها و آجرها به تدریج جدا شود و با وزش باد شیشه‌ها ریزش کند.

به گفته وی شهرداری در مورد سیما و منظر شهر مسؤولیت دارد ولی امکان مداخله مستقیم برای خلق و بهسازی نمای ساختمان‌ها در حال حاضر وجود ندارد مگر اینکه بتوانیم مشارکت مردم را جلب کنیم که برنامه‌هایی در این راستا انجام می‌شود.

مدیرکل طرح‌های توسعه شهری شهرداری قم تصریح کرد: در زمینه بازسازی نمای ساختمانی استقبال می‌شود و کمک‌های لازم در حد و حدود وظایف شهرداری به آنها صورت می‌گیرد.

 

اشخاص فاقد صلاحیت عامل عدم اجرای طرح تثبیت شده نما

امین مقومی، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم توسعه فرهنگ و معماری اسلامی ایرانی را از اهداف سازمان نظام مهندسی ذکر کرد و افزود: پس از سفر رهبر معظم انقلاب شورایی به عنوان سیما و منظر شهری در استان تصویب شد که یکی از اعضای آن سازمان نظام مهندسی است و اکنون کمیته سیما و منظر شهری در اداره‌کل راه و شهرسازی فعالیت دارد.

به گفته رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم گزارش تخلفات ساختمانی به صورت الکترونیک دریافت می‌شود بنابراین از نظر اعلام و دریافت گزارش در موعد مقرر مشکلی وجود ندارد.

وی مشکل اصلی را بحث اجرا عنوان کرد و افزود: با توجه به حضور اشخاص فاقد صلاحیت در عملیات ساختمانی و بحث فعالیت‌های اجرایی نمی‌توان تضمین کرد که طرح تثبیت شده نما اجرا شود.

وی وظیفه ناظران را به ویژه در حوزه معماری گزارش تخلف ذکر کرد و گفت: جلوگیری و توقف کار بر عهده مرجع صدور پروانه است. اکنون خلأیی در مرحله اجرا وجود دارد ولی مرحله طراحی ساماندهی شده است.

به گفته رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم ناآگاهی کارفرماها و سوءاستفاده افراد سازنده یا افراد فاقد صلاحیت و تنها به قصد سودآوری یا مباحث دیگر سبب شده که در هنگام اجرا نقشه‌ای که با زحمت تهیه شده است برخی اوقات کنار گذاشته شود که در این بخش باید جلوگیری از تخلفات ساختمانی به خصوص در حوزه نما تشدید شود.

 

تخلفات ساختمانی سبب به هم ریختگی سیما و منظر شهری

عدم رعایت سطح اشغال، تراکم‌ها و موارد دیگر ساختمانی سبب به هم ریختگی سیما و منظر شهری می‌شود که دلایل متعدد دارد و در برخی بخش‌ها سبب می‌شود ضوابط تغییر کند.

مقومی با تأکید بر جلوگیری از تخلفات گفت: تخلفات ساختمانی سبب به هم ریختگی سیما و منظر شهری می‌شود که امیدواریم از طرفی طرح‌ها تقویت و از طرفی دیگر از تخلفات ساختمانی جلوگیری شود.

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم عنوان می کند: جلوگیری به موقع از تخلف ساختمانی آیتم مهمی در کنترل به هم ریختگی سیما و منظر است که در این بخش در حوزه نما با مشکل مواجه هستیم. ناظران باید در برابر تخلف از ادامه کار جلوگیری کنند تا تعیین تکلیف صورت گیرد.

وی با اشاره به موانع پیش رو تصریح کرد: برخی بخش ها نیاز به مقررات و اصلاح ضوابط وجود دارد و بخشی مربوط به حضور اشخاص صاحب صلاحیت است و کسانی باید وارد ساخت و ساز شوند که در برابر کار پاسخگو و مسؤولیت‌پذیر هستند. این امور در کنار هم می‌تواند به بهتر شدن سیما و منظر و کاهش تخلفات کمک کند.

 

نما غربی یا نمای معماری اسلامی محل اختلاف است

محسن محرری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر قم با بیان اینکه بناهای فاخری مانند مدارس علمیه و مساجد، حرم مطهر حضرت معصومه(س) و مسجد جمکران در قم وجود دارد گفت: الگوی معماری اسلامی ایرانی در این بناها رعایت شده و قابل ارائه در جهان اسلام است ولی برخی اوقات در بخش مسکن و بناهای تجاری شاهد مغایرت‌ها و استفاده از الگوهای غربی هستیم که با فرهنگ ایران و شرایط آب و هوایی و اقلیمی قم سازگار نیست.

وی خاطرنشان کرد: سیاست و دستورالعمل‌هایی در سطح وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی ابلاغ شده و چارچوبی برای سیما و منظر شهری وجود دارد که نتوانسته محدودیت‌ها و الگوها را به سازندگان ارائه دهد.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر قم ادامه داد: بخشی از این امر به فرهنگ سازی بستگی دارد و بخشی مربوط به تقاضای مشتریان و اراده سازندگان و مناطق اقتصادی است که باید در نظر بگیرند.

 

دستورالعمل‌ها سیما و منظر کافی نیست

آنچه واضح است به طور عملی به دلیل آنکه نما در مراحل پایانی و در زمان تکمیل اسکلت شکل می‌گیرد بنابراین شهرداری در مقابل کار انجام شده است و نما را شخص طراحی و اجرا کرده و شهرداری چه اقدامی در این زمان می‌خواهد انجام دهد؟

محرری معتقد است: اهرم و ضمانت اجرایی، دستورالعمل ها و قانون لازم برای اینکه سیما و منظر شهری متناسب با موقعیت قم باشد کافی نیست و اراده کاملی در سازندگان و مردم وجود ندارد بنابراین باید معمارها و طراحان آموزش دریافت کنند و فرهنگ‌سازی شود.

تطبیق اینکه این نما غربی یا نمای معماری اسلامی محل اختلاف است افراد فعال در بخش طراحی و سازندگی مدعی هستند که این نما با معماری اسلامی ایرانی متناسب است ولی از طرف دیگر ناظران و کمیته سیما و منظر بیان می کند که آنها را قبول ندارم بنابراین این الگو محل اختلاف است که باید روی این امر کار شود.

به گفته وی معیار ثابتی برای اسلامی بودن این نما وجود ندارد و شاخص‌ها قابل تفسیر است. دست اندرکاران در شهرداری و نظام مهندسی مدعی هستند که الگو وجود دارد ولی محل اختلاف، قابل تفسیر و سلیقه‌ای است.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر قم خاطرنشان کرد: اعتقاد داریم که هزینه‌ها در معماری ایرانی اسلامی نسبت به سبک غربی کمتر است زیرا نما سبک‌تر می‌تواند اجرا شود بنابراین در شرایط زلزله و بحران مقاومت آن بیشتر است.

وی با بیان اینکه نماها از نظر اقلیمی و فرهنگی متناسب با شرایط قم نیستند، گفت: بهترین قاعده این است که سیما و منظر از سوی نظام مهندسی و ناظران ساختمان کنترل شود.

محرری خاطرنشان کرد: پروژه‌های بزرگ مجری ذی صلاح دارند و پروژه‌های کوچک و واحدهای تک خانواری از سوی شهرداری مناطق و ناظران کنترل صورت می گیرد.


برخی بافت تاریخی را مخروبه و فرسوده می‌دانند

مصطفی سعادت طلب، عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه قم با اشاره به کاهش سبک معماری اسلامی ایرانی گفت: مردم یکی از مهمترین دلایل آن هستند که از رفتارها، سبک زندگی و ارزش‌های اجتماعی دور شده‌اند و هیچ علاقه‌ای از سوی مردم وجود ندارد که بخواهند این اتفاق را رقم بزنند.

وی با بیان اینکه بافت تاریخی ارزش، هویت و شناسنامه هر ملت در زمینه شهرسازی است، گفت: برخی بافت تاریخی را مخروبه و فرسوده می‌دانند و قصد دارند نسبت به تخریب آن اقدام کنند که ضعف در مدیریت شهری است.

وی معتقد است: نمی توان بیان کرد با احداث طاق و قوس در ساختمان‌ها شهر اسلامی است بلکه موضوع این است که سازمان‌ها و ادارات دخیل در سیمای شهری هیچ هنری در کارشان ندارند یعنی به نظر من اکثر مدیران و کارشناسان که اکنون تصمیم می‌گیرند؛ بی‌هنر هستند.عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه قم با بیان اینکه تطابق با معماری اسلامی ایرانی وجود ندارد، عنوان کرد: تعریف مشخصی برای معماری اسلامی ایرانی وجود ندارد که باید اهل فن در این زمینه ورود پیدا کنند و اگر طرح تفصیلی ضابطه‌ای برای شهر می‌گذارد؛ همه به سمت این بروند که انجام دهند.

سعادت طلب خاطرنشان کرد: بحث مدیریت، ضعف عمده در حوزه شهرسازی و سیمای شهری است به طوری که مدیریت بسیار ضعیف و تأسف بار مشاهده می‌شود.

آنچه باید در نظر داشت این است که چارچوب‌های دقیق و مشخص در زمینه سیما و منظر شهری وجود ندارد و مکانیزم اجرایی خوبی پیش بینی نشده بنابراین برای اجرا شدن به طور کامل باید تمام فرآیندها به هم پیوسته باشد تا بتوان قوانین و مقررات را به طور کامل اجرا کرد.

وضعیت کنونی شهرسازی و سیمای شهری نامناسب است و در هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد و هیچ آینده روشنی برای شهر در این زمینه پیش‌بینی نمی‌شود.

=========================

گزارش: ایمن سادات موسوی نژاد

==========================

انتهای پیام/ 137