رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در تبیین راهکارهای توفیق در مسأله محوری گفت: برای این مسأله نیازمند سنخ شناسی پژوهش ها و توجه به اصل ساخت انسان در علوم انسانی هستیم.

به گزارش قم نیوز حجت الاسلام نجف لک زایی در حاشیه نشست علمی مجازی «پژوهش در علوم انسانی اسلامی با رویکرد مسأله محوری» از سلسله نشست‌های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که پیش از ظهر یکشنبه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، در گفتگو با خبرنگاران با بیان اینکه گاهی ما دنبال کشف مجهولات هستیم که این بخش در قسمت نظری طبقه بندی می‌شود و گاهی به دنبال معضلات و مشکلات خود یا جامعه یا زندگی هستیم که اینجا معمولاً با پژوهش‌هایی از سنخ عینی، عملی، انضمامی و اجرایی رو به رو هستیم، افزود: در سنت حکمت اسلامی نیز معمولاً علوم و دانش‌ها به دو بخش حکمت نظری و حکمت عملی تقسیم می‌شده‌اند، بنابراین در تعریف شاخص‌های پژوهش در عرصه علوم انسانی باید به این سنخ شناسی توجه داشته باشیم؛ پژوهش‌های نظری به دنبال کشف مجهولات است و پژوهش‌های ناظر به حوزه عمل به دنبال حل مشکلات است.

وی با اشاره به اینکه آیا رویکرد مسأله محوری در هر دو سنخ پژوهش مطرح است ادامه داد: هرچند ممکن است چنین به نظر برسد که وجه عمده در پژوهش‌های مسأله محور، دسته دوم باشد ولی به نظر می‌رسد با یک رویکرد کاربردی و کلان، رد پای مسأله محوری در پژوهش‌های نظری نیز پیدا می‌شود که یک حیث این است که اساساً ما چه چیزی را مسأله می‌بینیم؟ به عنوان مثال در یک جامعه‌ای بی حجابی معضل دیده شود و در جامعه دیگری حجاب، تفاوت این نگاه به ساحت نظر بر می گردد یعنی به لحاظ نگرش و جهان بینی پیش فرض‌ها و معتقدهایی وجود دارد که به دسته‌ای می‌گوید: حجاب خوب است و بی حجابی معضل می‌شود و در یک جامعه‌ای با توجه به نگرش، بی حجابی خوب است و حجاب را معضل می‌دانند.

پیچیدگی مسئله محوری در علوم اجتماعی

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه مسأله دوم که در ساحت علوم انسانی با رویکرد مسأله محور کار ما را مشکل می‌کند، این است که ما در علوم انسانی اسلامی با انسان مواجهیم بر خلاف علوم طبیعی که با طبیعت مواجهیم چون در علوم طبیعی به راحتی می‌توانیم از رابطه میان علل و معلول صحبت کنیم و کاری به سطح آگاهی و اراده ما ندارد که این مسأله حتی در علوم طبیعی مرتبط با جسم انسان نظیر پزشکی هم وجود دارد، گفت: مثلاً می‌گوئیم آب در صد درجه به جوش می‌آید یا نقطه انجماد آن را تعیین کنیم ولی در علوم انسانی چنین امری میسر نیست مثلاً نمی‌توانیم بگوییم اگر انسانی فقیر شد، حتماً دست به سرقت می‌زند، چون در اینجا روابط علی و معلولی نیست بلکه ما با یک جعبه سیاهی به نام اراده مواجهیم که اگر انسان فقیر شد ممکن است دست به سرقت بزند یا نزند چون اراده دارد و در اینجا مجبوریم سراغ احتمالات و دلایل برویم.

وی با اشاره به اینکه ما در علوم انسانی با ساختن انسان‌ها سر و کار داریم و یک پروسه‌ای است که فرد در آن ساخته می‌شود و کار بزرگ انبیا الهی همین بوده که مبعوث شدند تا انسان ساخته شود، افزود: بنابراین وقتی از رویکرد مسأله محوری صحبت می‌کنیم و مباحثی که گفتیم را در نظر می‌گیریم، بسته پیچیده‌ای را جلوی پژوهشگر می‌گذارد که بداند چه مقدار بحث او ریشه در مباحث معرفتی، چه مقدار در مباحث انگیزشی و چه مقدار در مباحث نظری دارد.

ضرورت تحقیقات استقرایی در جامعه

حجت الاسلام و المسلمین لک زایی با بیان اینکه دو سنخ از شیوه پژوهش وجود دارد، که یک سنخ پژوهش‌های قیاسی است که در آن می‌توانیم با تکیه بر آموزه‌های وحیانی از جمله قرآن و سیره معصومین در باب وضع مطلوب سخن بگوییم و یک سنخ تحقیقات استقرایی است که بر خلاف سنخ اول، کل گرایانه نیست؛ مثلاً اگر رسیدیم به اینجا که طبق قرآن و عترت اجرای عدالت لازم است بعد نظریه عدالت را ارائه کردیم و مؤلفه‌های آن را کشف کردیم و خواستیم آن را اجرا کنیم نیازمند تحقیقات استقرایی هستیم که ببینیم این عدالت آرمانی را چگونه می‌توانیم اجرا کنیم و از آن طرف وقتی می‌خواهیم در مورد فاصله بین وضع موجود با وضع مطلوب مقدور صحبت کنیم باز هم به تحقیقات استقرایی نیاز داریم و تمام اینها باید متناسب با هر جامعه و مکان و زمانی باشد، ادامه داد: عالم علوم انسانی حکم پزشکی دارد که می‌خواهد نسخه بنویسد که در آن صرف دانش طب کافی نیست حتی دانش به علاوه مهارت و مشاهده مریض هم کافی نیست، بلکه باید به شیوه استقرایی و مشهود به نوع بیماری مریض هم دست پیدا کند تا بتواند داروی متناسب را تجویز کند.

وی با بیان اینکه ما تحقیقات مسأله محور راهبردی و غیر راهبردی داریم، گفت: راهبردی یعنی بحث اولویت بندی در آنها و تأثیر و تأثرات لحاظ شود و در نهایت مشکل رئیسی و اصلی را شناسایی کنیم و با حل آن مشکل بتوانیم مشکلات فرعی را حل کرده باشیم و فرق بین اشکالات با مشکلات را در نظر بگیریم، به همین دلیل دفتر تبلیغات اسلامی چند سالی است که رویکرد مسأله محوری را جدی تر از گذشته در دستور کار خود قرار داده است.
انتهای پیام / 137