قم نیوز: واقعیت آن است که وجود درک درست از خصوصیات جامعه ی مورد مطالعه-یا مدیریت-؛ اثرات سوء ناشی از اجرای برنامه های نادرست در ابعاد فرهنگی و ... را کاهش خواهد داد.

به گزارش قم نیوز، با بالا گرفتن جنگ اقتصادی کشورهای استکباری بر ضد ملت ایران در سالهای اخیر و با توجه به ویژگی های جامعه شناختی جامعه ایرانی؛ تدوین منشور و دستورالعمل دینی مقابله با این جنگ اقتصادی همه جانبه به یکی از دغدغه های مهم نخبگان جامعه تبدیل شده است. ما در این مجال قصد داریم با برشمردن ملزومات استفاده از ادبیات دینی در مدیریت جنگ اقتصادی پیش رو ، به معرفی مصادیق عینی و راهکارهای موجود در متن آموزه های دینی برای استفاده از تولیدات داخلی و از طرفی الزام تولیدکننده ی داخلی به تولید جنس مرغوب و با کیفیت بپردازیم. با این وجود بهتر است پیش از طرح اصل بحث، مقدمه ای کوتاه را به لزوم استفاده از ادبیات دینی در این موضوع خاص اختصاص دهیم.

واقعیت آن است که وجود درک درست از خصوصیات جامعه ی مورد مطالعه-یا مدیریت-؛ اثرات سوء ناشی از اجرای برنامه های نادرست در ابعاد فرهنگی و ... را کاهش خواهد داد. علیرغم توهمات برخی روشنفکران خودهمه پندار و غرب زده؛ اولین و اصیلترین خصوصیت جامعه ی ایرانی؛ پایبندی قلبی و ایمانی آن به آموزه های دینی پیامبر خاتم(ص) می باشد. امام خمینی(ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی با درک عمیق از این واقعیت؛ به مثابه ی یک سیاستمدار و مصلح اجتماعی یکی از مهمترین علل موفقیت جمهوری اسلامی را تکیه ی آن بر این واقعیت فراگیر اجتماعی می داند. ایشان در همین زمینه می فرمایند:" فرق بین مصدق و این زمان، ما بین نهضت دکتر و این نهضت، این است که آن نهضت، سیاسی بود و مردم ما هم با جنبه ی سیاسی وارد شده بودند ــ وارد نهضت ــ و بعضی اشتباهات هم بود که آن اشتباهات منجر به شکست شد. لکن این نهضت، نهضت مذهبی ــ اسلامی است"(۱)

پس از ذکر این مقدمه ی کوتاه؛ شاید به جرأت بتوان گفت یکی از بهترین مصادیق موجود در سیره ی ائمه ی اطهار که می توان از آن برای الگوبرداری جهت مقابله با جنگ اقتصادی دشمن استفاده نمود؛ حدیث صفوان جمال می باشد. ابومحمد صفوان بن مهران اسدی کاهلی"مشهور به "صفوان جَمّال(شتردار)"، از فقها و محدثان برجسته شیعه و معاصر با امام ششم و امام هفتم و از اصحاب مورد وثوق این دو امام بود اما به خاطر آرزوی کوچکی که در دل داشت از سوی امام کاظم(علیه‌السلام) به جهنمی‌شدن تهدید شد! صفوان بارها امام صادق(علیه‌السلام) را از مدینه به کوفه آورد و با آن حضرت به زیارت امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) نائل شد و می توان گفت از اصحاب خاصه ی آن بزرگواران به حساب می آمد.

ولیکن امام موسی کاظم(ع) به خاطر یک رفتار اقتصادی اشتباه او -که در ظاهر نیز معصیتی در آن وجود نداشت-؛ او را به شدت توبیخ کرده از گرفتار شدن در عذاب الهی بر حذر داشتند. صفوان، شترهای زیادی داشت که از کرایه‌دادن آنها، معیشت و زندگی خود را می‌گذراند و از همین جهت به او "جمّال" می‌گفتند. روزی خدمت امام موسی علیه السلام رسید؛ آن حضرت به او فرمودند: همه چیز تو خوب و نیکوست جز یک چیز! پرسید: "فدایت شوم! آن چیست؟" امام فرمودند: "اینکه شتران خود را به این مرد (یعنی هارون، خلیفه وقت عباسی) کرایه می‌دهی." صفوان گفت: "من از روی حرص و شکم‌سیری و لهو، چنین کاری نمی‌کنم. چون او به حج رفته است شتران خود را به او کرایه داده‌ام. خودم هم خدمت او را نمی‌کنم و همراهش نمی‌روم، بلکه غلام خود را همراه او می‌فرستم." امام فرمودند: "آیا از او کرایه طلب داری؟" گفت: "آری"! امام فرمود: "آیا دوست داری او زنده بماند تا کرایه‌ات به تو برسد؟" صفوان گفت: "آری!" حضرت فرمودند:"کسی که دوست داشته باشد بقای آنها را، از آنان خواهد بود و هر کس که از آنان باشد، جایگاهش دوزخ خواهد بود."(۲)

صفوان جمال پس از این گفت و گو با امام کاظم(ع) همه شتران خود را فروخت. وقتی این خبر به هارون‌الرشید رسید، او را خواست و به او گفت: "به من گزارش داده‌اند که تو شترهای خود را فروخته‌ای! چرا این کار را کردی؟" صفوان گفت: "چون پیر و ناتوان شده‌ام و غلامانم هم از عهده این کار برنمی‌آیند." هارون گفت: "هرگز! می‌دانم که تو به اشاره "موسی بن جعفر" شتران خود را فروختی. اگر حق مصاحبتت با من نبود، تو را می‌کشتم." آنگونه که از محتوای این حدیث برمی آید هرگونه تعامل اقتصادی با دشمنان جامعه ی اسلامی ولو در راه حج بیت الله الحرام!، موجبات سقوط فرد در آتش دوزخ را فراهم می نماید. حال سوال اینجاست که آیا افرادی که از کالاهای تولیدی شرکت های متعلق به کشورهای تحریم کننده ایران اسلامی استفاده می کنند؛ آرزوی بقای آن شرکت ها برای استفاده از گارانتی کالای خریده شده ی خود را ندارند؟ و آیا عملاً با خرید اجناس خارجی در شرایط تحریم؛ موجبات قوی تر شدن دشمنان ملت ایران و جامعه ی اسلامی را فراهم نکرده اند؟ حال اینکه جناب صفوان جمال در معامله ی مذکور؛ فروشنده و طرف سودبرنده بوده است؛ نه خریدار و طرف پرداخت کننده ی پول!

یقیناً اگر مفاهیم عالی موجود در حدیث مذکور به صورت واضح و روشن برای جامعه ی اسلامی تبیین شده و مبنای رفتارهای اقتصادی دولت و عموم افراد جامعه قرار گیرد؛ جامعه ی ایرانی تا حد زیادی در برابر سیاست تحریم اقتصادی دشمنان بیمه خواهد شد. حاکمیت چنین فرهنگی باعث روی آوردن جامعه ی اسلامی به استفاده از کالاهای داخلی و حمایت همه جانبه از تولیدکننده ی ایرانی خواهد شد.
قاعده ی مهم نفی سبیل از دیگر مصادیق عینی موجود در آموزه های دین مبین اسلام برای مقابله با جنگ اقتصادی دشمن و لزوم مصرف کالای داخلی به حساب می آید. این قاعده ی فقهی بر مبنای آیه ۱۱۴ سوره ی مبارکه ی نساء توسط فقهای اسلام استنباط شده است. مضمون آیه ی مذکور بدین صورت است." لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً"...خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان، تسلطی نداده است. این قاعده در آثار فقهی عالم بزرگ، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (ره) به نحو چشمگیری بازتاب یافته است. ایشان بر پایه کاربرد این قاعده در ساحت اندیشه فقه سیاسی و نیز آن دسته از مسائل فقه اقتصادی که بر وضعیت ارزشی جامعه اثرگذار است، وظایف مسلمانان را در برابر سلطه‌گری‌های استعمار، روشن نموده است. اندیشه‌های ایشان در زمینه فقه اقتصادی، در قالب چند نامه موجود است و محور اصلی آن، رونق تولید ملی و استفاده از کالاهای داخلی است. زیرا وابستگی‌های اقتصادی مسلمانان به جهان کفر ، زمینه‌ساز سلطه و غلبه سیاسی کفار بر مسلمین است. بر اساس این قاعده هر گونه سلطه، سبیل و ولایت کفار بر مسلمانان نفی شده است و هر عمل، قرارداد و اقدامی که منجر به سیطره و تسلط کفار بر مسلمانان و جامعه اسلامی در هر شکلی از اشکال نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... گردد، فاقد اعتبار است و به لحاظ حقوقی الزام‌آور نیست.

سیره ی عملی پیشوایان دینی نیز همواره بر مبنای مبارزه با استعمار اقتصادی بیگانگان شکل گرفته است. به عنوان مثال؛ در سلوک سیاسی آیت الله سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی قراین و شواهد تاریخی مهمی از تاکید ایشان بر استفاده از تولیدات داخلی و اجتناب از خرید کالای خارجی موجود است. ایشان در متن نامه ای تاریخی به آقامیرزارحیم تاجر از بزرگترین تجار زمانه ی خود می نویسد:" این احقر که از بدو عمر تا کنون، اغلب اوقات، لباسم از منسوجات دارالعباده (شهر یزد) بوده... بر مسلمین واجب می دانم بر حسب غیرت اسلامیت - مهما امکن - اقتصار به همان ملبوسات اسلامی نمایند؛ بلکه در تمام اثاث البیت خود تا ممکن است، اکتفا به مصنوعات اسلامی نموده... ان‌شاءالله تعالی متدینین تجار هم بعد از این، اجناس خارجه را به بلاد اسلامیه جلب نکنند تا این یک مشت به کشت و کار و صنایع بپردازند و تشتت و تفرقه آن‌ها بدل به اجتماع، به قلیل زمانی نتایج حسنه آن را مشاهده نمایند."(۳)

از طرفی تعداد زیادی از روایات ائمه (ع) نیز بر لزوم حفظ عزت و شرافت مؤمن دلالت دارد. و بر اساس این روایات مسلمان حق ندارد به هر وسیله ای موجبات ذلت خود و جامعه ی اسلامی را در زمینه های مختلف فراهم نماید. امام صادق (ع) در همین زمینه می‌فرمایند:" انّ الله افوض الی المؤمن اموره کلها و لم یفوض الیه ان یکون ذلیلاً. اما تسمع قول الله تعالی یقول (و لله العزة...)فالمؤمن یکون عزیزاً و لایکون ذلیلاً."(۴) یعنی آنکه همانا خداوند امور مؤمن را به خودش تفویض کرده است و(البته) تفویض نکرده است که ذلیل باشد و بر اساس آیه قرآن مؤمن عزیز است و ذلیل نیست." طبیعی است که در این نگاه هر گونه مبادله و فعالیت اقتصادی که موجب قدرتمندتر شدن دشمنان جامعه ی اسلامی شود؛ متقابلاً شرایط ذلت مسلمانان را فراهم نموده و جایز نخواهد بود.

علاوه بر آیه ی قاعده ی نفی سبیل؛آیات مهم و فراوان دیگری نیز در قرآن کریم وجود دارد که خداوند در آنها مسلمانان را از کمک رساندن و دوستی با دشمنان جامعه ی اسلامی بر حذر داشته است. بر همین اساس آیات قرآنی زیادی نیز در تفبیح برقراری رابطه ی دوستانه با کافران وجود دارد. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:" الَّذینَ یتَّخِذُونَ الْکافِرینَ أَوْلِیأَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ أَیَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً."(۵) این آیه شریف و امثال آن، مودت و دوستی با کفار به جای مؤمنان را منع می‌کند؛ چون این دوستی سبب سلطه و سلطنت اعتباری و واقعی کفار می‌شود. نهی از دوستی کفار، بر حرمت هر عملی دلالت می‌کند که موجب سلطه و سلطنت و نفوذ کفار شود. بنابراین طبق آیات شریف هر نوع عمل و رابطه‌ای که موجب ولایت کفار و سلطه و استیلای آنان بر مسلمانان گردد، نامشروع و حرام است. حال سوال اینجاست که آیا خرید اجناس شرکت های چندملیتی(به بهانه یا علت مرغوب بودن) که عمده ی سهام آنها را صهیونیست ها در اختیار دارند؛ از نظر شرعی حرام محسوب نمی شود؟! و آیا خرید کالای داخلی را در شرایط کنونی نباید واجب شرعی دانست؟

بعد دیگر استفاده از تولید ملی؛ لزوم توجه تولیدکنندگان به ارتقاء کیفیت محصولات خود و اقناع مصرف کننده به استفاده از کالای ایرانی خواهد بود. در این زمینه نیز در صورت پیروی تولیدکنندگان داخلی از مفاهیم موجود در قرآن و سیره ی اهل بیت علیهم السلام شاهد شکوفایی تولید ملی و اعتماد مصرف کننده داخلی به جنس ایرانی خواهیم بود. تولید جنس مرغوب و بادوام از مصادیق صداقت و انصاف در معامله محسوب می شود. پیامبر گرامی اسلام(ص) در همین زمینه می فرمایند:" التّاجِرُ الصَّدُوقُ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ یَوْمَ القیامَةِ." یعنی بازرگان راستگو روز قیامت در سایه حمایت خداست".(۶) پیامبر گرامی اسلام در متن حدیث شریفی دیگر با تاکید بر عدم سوء استفاده از اعتماد مشتری، می فرمایند:" غَبْنُ الْمُسْتَرْسِلِ رِبا."(۷) مغبون ساختن کسى که کار را به انصاف خود انسان سپرده، حکم رباخوارى دارد." طبیعتاً پیش زمینه ی عدم سوء استفاده از مشتری و صداقت در معامله، آن است که با فرض قطع واردات کالای مشابه و در اختیار گرفتن بازار انحصاری توسط تولیدکننده ی داخلی؛ آن تولیدکننده تلاش در جهت ارتقاء کیفیت محصولات خود را به بهانه ی وجود انحصار در بازار متوقف نکرده، با ارتقای مستمر کیفیت تولیدات، مشتریان قدرشناس خود را تا حد امکان تکریم نماید.

طبیعی است که در صورت عمل مصرف کننده و تولیدکنندگان داخلی به وظایف تعریف شده در متن آموزه های دینی، جامعه ی اسلامی به سادگی خواهد توانست با مشکلات ناشی از تحریم اقتصادی دشمنان مقابله نموده، موجبات استقلال اقتصادی و صنعتی خود در ابعاد گوناگون را فراهم نماید. تعالیم حیات بخش دین مبین اسلام در عرصه ی اقتصادی قابلیت اداره ی جامعه ی اسلامی در سخت ترین شرایط را فراهم نموده است. آنچه در این میان شرط لازم به حساب می آید؛ لزوم تبیین و گسترش نگاه قرآنی به بحث اقتصاد و تولید ملی در لایه های اجتماعی گوناگون جامعه ی اسلامی است.

منابع و مآخذ:
¬۱-صحیفه امام(ره) ، ج ۵، ص ۲۹۰.
۲- صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه، غفارى، علی اکبر، ج ‏۶، ص ۴۱۰.
۳-"فراتر از روش آزمون و خطا"؛ زمانه و کارنامه آیت‌الله العظمی آقا سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (ره) ص۲۶۱.
۴- شیخ طوسی:تهذیب، ج۶، ص۱۷۹ حدیث ۷۲
۵-سوره نساء؛ آیه۱۳۹.
۶- ـ میزان الحکمة، ج ۸ / ص ۵۲۸.
۷- بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۰۴.

انتهای پیام/۱۳۲