نخستین جلسه «پاتوق» با عنوان «رویکردی جدید و نگرشی نو در مسیر عکاسی» با حضور تعدادی از پیشکسوتان و مدرسان رشته عکاسی و نیز عکاسان استان قم در شاخه‌های گوناگون عکاسی در سالن اجتماعات مجتمع فرهنگی یادگار شهر قم برگزار شد.

به گزارش قم نیوز، در بخش نخست این برنامه، مدیر اجرایی جلسه «پاتوق» به تشریح اهداف و برنامه‌های این جلسه که توسط مؤسسه فرهنگی هنری عکاسان قم برگزار می‌شود، پرداخت و گفت: برای برگزاری هر چه بهتر این جلسه، آیین‌نامه‌ای در دست تدوین است و ان‌شاءالله بنا داریم، گام به گام به جلو برویم.
 
سید علی مظلومی با تأکید بر این که حفظ شأن و منزلت پیشکسوتان عکاسی وظیفه همه ماست، بیان کرد: تلاش خواهیم کرد، جلسه‌های «پاتوق» را به صورت تخصصی و در یک فضای علمی برگزار کنیم و یکی از برنامه‌ها «تبیین ساختار نقد عکس» است.

وی با بیان این که «پاتوق» محفلی برای گفت‌وگو، تبادل اندیشه و هم‌اندیشی است، تصریح کرد: برگزاری این رویداد فرهنگی و هنری؛ فرصتی برای گردهمایی، آشنایی و ایجاد تعامل سازنده در فضایی صمیمی و پویا برای عکاسی استان قم است.

وی خاطرنشان کرد: «پاتوق» خوب است؛ چون هیچ گذرنامه مشخصی ندارد و روادید (ویزا) هم نمی‌خواهد، همه می‌توانند بیایند؛ اصلاً باید بیایند، داشتن پاتوق خوب است.

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: تکثر و تعدد جلسات نقد عکس نه تنها ایرادی ندارد؛ بلکه برگزاری آن در استان قم ضرورت نیز دارد.

وی با اشاره به این که جلسه «پاتوق» دوشنبه‌ها برگزار خواهد شد، اظهار کرد: جلسه بعدی، دوشنبه هفته آینده ۲۹ بهمن‌ماه جاری در همین مکان برگزار می‌شود.

مظلومی همچنین با اشاره جایگاه انجمن عکاسان استان قم تأکید کرد: انجمن عکاسان استان قم را عالی‌مقام می‌دانیم و اگر کمکی از دست ما برآید، آمادگی همکاری داریم.

در ادامه بخش اول این نشست؛ تعدادی از پیشکسوتان و مدرسان رشته عکاسی و عکاسان دیدگاه‌ها و پیشنهادهای خود را درباره نحوه برگزاری نشست مذکور بیان کردند و از جمله مطالبی که بر روی آن تأکید شد، می‌توان به؛ توجه به رویکرد علمی و آموزشی، توجه به نیاز شرکت‌کنندگان، توجه به ژانرهای (شاخه‌های) مختلف عکاسی، تداوم نشست‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی و تخصصی اشاره کرد.

همچنین شرکت‌کنندگان برگزاری چنین نشست‌هایی را در رشد علمی و فنی عکاسان، تبادل تجربه و هم‌اندیشی و هم‌فکری میان عکاسان و نیز تعامل و ارتباط نسل‌های گوناگون عکاسی قم با یکدیگر مؤثر دانستند.

بررسی کتاب عکس «روزهای انقلاب» میشل سِتبون عکاس فرانسوی
در بخش دوم نشست «پاتوق» مهدی توکلیان از پیشکسوتان عکاسی و روزنامه‌نگاری و مدرس دانشگاه؛ کتاب عکس «روزهای انقلاب» میشل سِتبون عکاس فرانسوی را مورد بررسی و توصیف قرار داد.
 
ثبت انقلاب ایران از لنز یک عکاس بین‌المللی
وی گفت: میشل ستبون، عکاس و خبرنگار فرانسوی، یکی از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های عکاسی مستند و خبری در سطح بین‌المللی است. او با ثبت تصاویر تاریخی از انقلاب‌ها، جنگ‌ها و تحولات اجتماعی در نقاط گوناگون دنیا، به یک راوی بصری تاریخ معاصر تبدیل شده است. ستبون که در طول فعالیت حرفه‌ای خود به کشورهایی همچون ویتنام، کامبوج، افغانستان و ایران سفر کرده است، در زمره عکاسانی قرار دارد که با نگاهی جهانی و درکی عمیق از فرهنگ‌های محلی، لحظات سرنوشت‌ساز تاریخ را ثبت کرده‌اند.

وی افزود: یکی از مهم‌ترین آثار ستبون، مجموعه عکس‌های او از انقلاب اسلامی ایران است. این تصاویر که در کتاب «روزهای انقلاب» گردآوری شده‌اند، نشان‌دهنده نگاه مستند و تحلیلی او به این رویداد بزرگ هستند. ستبون از نوفل‌لوشاتو در فرانسه، همراه با امام خمینی(ره) عکاسی را شروع کرد و سپس در تهران و قم، لحظاتی کلیدی از انقلاب اسلامی ایران را، از جمله استقبال میلیونی مردم و راهپیمایی‌ها ثبت کرد.

ویژگی‌های هنری و تاریخی عکس‌های ستبون
توکلیان تأکید کرد: ستبون در آثار خود ترکیبی از روایت تاریخی و نگاه هنری را ارائه می‌دهد. او تصاویری خلق کرده است که از نظر ترکیب‌بندی، نورپردازی و حس بصری، فراتر از یک گزارش خبری ساده هستند.

وی با اشاره به این که ستبون پیش از عکاسی از ایران، مطالعاتی درباره این کشور داشته است، افزود: عکاسان مستند برجسته، پیش از ورود به یک موضوع، درباره آن تحقیق می‌کنند. ستبون نیز با شناخت دقیق از زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، توانسته است تصاویری تأثیرگذار و روایتی بین‌المللی؛ اما با محوریت بومی ارائه دهد.

چالش‌های عکاسی در دوران آنالوگ
وی با بیان این که تمامی عکس‌های کتاب «روزهای انقلاب» با دوربین‌های آنالوگ گرفته شده‌اند؛ دورانی که عکاسی خبری با چالش‌های فنی بسیاری همراه بود، گفت: دوربین‌های آنالوگ به دلیل نیاز به فیلم و تجهیزات سنگین، امکان ثبت بی‌نهایت تصاویر را نمی‌دادند. عکاس باید با دقت و صبوری، لحظه درست را انتخاب می‌کرد، این محدودیت‌ها، فشار روانی زیادی بر عکاسان خبری آن دوران وارد می‌کرد.

صبوری، ویژگی کلیدی عکاسان مستند
این پیشکسوت عکاسی، با بیان این که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های عکاسان مستند مانند ستبون، صبوری در ثبت لحظات حساس است، گفت: عکاس خبری، همانند یک شکارچی، باید صبور باشد و در زمان مناسب، بهترین لحظه را ثبت کند. این مهارت، تفاوت میان یک عکس عادی و یک تصویر تاریخی را رقم می‌زند.

وی افزود: میشل ستبون با نگاهی تحلیلی، مستند و هنری، نقش مهمی در ثبت تاریخ ایفا کرده است. کتاب «روزهای انقلاب» نه‌تنها یک گزارش تصویری از انقلاب اسلامی ایران، بلکه سندی بصری از تاریخ معاصر محسوب می‌شود. ستبون در این اثر، روایتی فراتر از یک عکاس خبری ارائه داده و با دیدگاه بین‌المللی خود، تصویری ماندگار از تحولات ایران به جهان ارائه کرده است.

چرا برخی عکس‌ها سیاه‌وسفید هستند؟
توکلیان گفت: یکی از نکات قابل ‌توجه در آثار ستبون، استفاده از عکس‌های سیاه‌وسفید در برخی بخش‌های کتاب است. این انتخاب، علاوه بر ایجاد حس تاریخی و دراماتیک، توجه بیننده را از رنگ‌ها به ترکیب‌بندی و احساسات صحنه معطوف می‌کند.

وی در این زمینه توضیح داد: حذف رنگ در بعضی عکس‌ها، تصمیمی آگاهانه است که باعث تمرکز بیش‌تر بر سوژه و پیام عکس می‌شود. این تکنیک در بسیاری از شاخه‌های (ژانرهای) عکاسی، از جمله عکاسی خبری و مستند کاربرد دارد.

وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های بارز کتاب «روزهای انقلاب»، استفاده از عکس‌های سیاه‌وسفید در کنار تصاویر رنگی است. انتخاب سیاه‌وسفید در عکاسی مستند، فراتر از یک تصمیم فنی بوده است و معمولاً بر پایه اصول زیبایی‌شناختی و روایت بصری انجام می‌شود.

توکلیان افزود: حذف رنگ در برخی عکس‌ها، موجب تمرکز بیش‌تر بر ترکیب‌بندی، نور و سوژه می‌شود. عکس سیاه‌وسفید می‌تواند حس دراماتیک و عمیق‌تری ایجاد کند و گاهی پیام یک تصویر را قدرتمندتر از نسخه رنگی آن منتقل می‌کند.

نقش عکس سیاه‌وسفید در روایت مستند
وی با بیان این که عکاسی سیاه‌وسفید در ژانر مستند و خبری به دلایل مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفت: رنگ‌ها می‌توانند حواس بیننده را از احساسات چهره‌ها و فضای تصویر پرت کنند. حذف رنگ به بیننده اجازه می‌دهد تا جزییات، بافت‌ها و تضادهای نوری را بهتر درک کند. این ویژگی در تصاویر ستبون که بسیاری از آن‌ها شامل چهره‌های پرشور انقلابیون یا لحظات حساس تاریخی است، اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند. 

وی افزود: یکی از ویژگی‌های عکس سیاه‌وسفید، ایجاد حس ماندگاری و بی‌زمانی است. بسیاری از عکس‌های تاریخی که در حافظه جمعی ماندگار شده‌اند، سیاه‌وسفید هستند. این تکنیک باعث می‌شود تصاویر ستبون، فراتر از مستندنگاری روزانه، به اسناد بصری تاریخی تبدیل شوند.

توکلیان اضافه کرد: در عکاسی سیاه‌وسفید، تضاد بین نور و سایه، خطوط، اشکال و ترکیب‌بندی کلی تصویر اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند. این مسأله به عکاس اجازه می‌دهد که بدون حواس‌پرتی‌های رنگی، داستان تصویر را از طریق فرم و کنتراست روایت کند.

وی گفت: عکس‌های سیاه‌وسفید معمولاً با حس مستندنگاری اصیل و گزارشگری بی‌طرفانه همراه هستند. در دهه‌های گذشته، بسیاری از گزارش‌های تصویری مهم تاریخی، از جنگ جهانی دوم گرفته تا جنبش‌های مدنی با این سبک ثبت شده‌اند. انتخاب این سبک در آثار ستبون، به حس اصالت و واقع‌گرایی در روایت انقلاب ایران می‌افزاید.

انتخابی آگاهانه برای تأثیرگذاری بیش‌تر
این پیشکسوت عکاسی گفت: میشل ستبون با بهره‌گیری از عکاسی سیاه‌وسفید، نه‌تنها روایت بصری خود را تقویت کرده؛ بلکه به عکس‌هایش حس بی‌زمانی، عمق احساسی و قدرت مستندنگاری بیش‌تری بخشیده است. این انتخاب، در کنار تکنیک‌های حرفه‌ای او در ترکیب‌بندی و نورپردازی، باعث شده است که مجموعه عکس‌های او از انقلاب ایران، به ‌عنوان یکی از برجسته‌ترین مستندهای تصویری این رویداد تاریخی شناخته شود.

عکاسی در عصر دیجیتال؛ چالش‌ها و تغییرات در روایت بصری
وی گفت: تحولات رسانه‌ای و ظهور فناوری‌های دیجیتال، شیوه روایت‌های بصری و مستندسازی رویدادها را به ‌شدت تغییر داده است. در گذشته، عکس‌های خبری و مستند تنها از طریق نشریات چاپی و تلویزیون منتشر می‌شدند؛ ولی امروز در هر ساعت، بیش از ۱۰۰ میلیون محتوا (متن، عکس و ویدئو) در سراسر جهان تولید و منتشر می‌شود. این حجم عظیم اطلاعات، چالش‌های جدیدی را برای عکاسان حرفه‌ای ایجاد کرده است.

توکلیان با اشاره به این تغییرات گفت: امروزه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، نقش اصلی را در انتشار سریع تصاویر ایفا می‌کنند. این شرایط باعث شده است تا رقابت برای جلب توجه مخاطب شدیدتر شود و روایت‌های بصری در یک فضای پرازدحام و پرشتاب قرار بگیرند.

وی با اشاره به این که با ظهور فناوری‌های دیجیتال، عکاسی خبری دچار تحولی اساسی شده است، گفت: حجم عظیم اطلاعات، شیوه روایت‌های خبری را تغییر داده و سبب شده است که عکس‌ها، روایت‌گر اصلی رویدادها باشند.

این مدرس دانشگاه، بر لزوم آشنایی عکاسان با فناوری‌های جدید تأکید کرد و گفت: برای موفقیت در دنیای رسانه‌های نوین، شناخت ابزارهای دیجیتال و توانایی ارتباط مؤثر با مخاطبان امری ضروری است.

چگونه عکاسان در عصر دیجیتال متمایز می‌شوند؟
این روزنامه‌نگار خاطرنشان کرد: در دنیای امروز که حجم تولید عکس و محتوا سرسام‌آور است، عکاسان حرفه‌ای باید با شناخت ابزارهای دیجیتال و تسلط بر روایت‌های بصری قوی، ارتباط مؤثرتری با مخاطبان برقرار کنند. 

وی افزود: در حالی ‌که امروزه میلیون‌ها تصویر در اینترنت منتشر می‌شود، تأثیرگذاری یک عکس حرفه‌ای وابسته به قدرت روایت آن است، نه صرفاً تعداد عکس‌هایی که تولید می‌شود. عکاسان بزرگی مانند ستبون، به ‌جای ثبت تصاویر بی‌شمار، با دقت و صبر، لحظات کلیدی را شکار می‌کنند.

شناخت ابزارهای نوین و رسانه‌های جدید
توکلیان گفت: با پیشرفت فناوری، ابزارهای عکاسی از دوربین‌های آنالوگ سنگین به دوربین‌های دیجیتال، گوشی‌های هوشمند تغییر یافته است؛ همچنین، بستر انتشار عکس‌ها دیگر محدود به روزنامه‌ها نیست و پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، اِکس (توییتر) و رسانه‌های دیجیتال جایگزین آن شده‌اند.

افزایش سرعت انتشار و کاهش زمان توجه مخاطب
وی بیان کرد: امروزه تصاویر در عرض چند ثانیه در سراسر جهان پخش می‌شوند؛ اما زمان توجه مخاطب به یک عکس بسیار کوتاه‌تر از گذشته است. این مسأله باعث شده است تا عکاسان، علاوه بر مهارت‌های فنی، باید بتوانند داستان‌های بصری جذاب و مؤثر خلق کنند تا توجه مخاطب را به خود جلب کنند.

عکاسی مستند در برابر سیل اطلاعات زودگذر
وی گفت: عکاسان مستند مانند ستبون، برخلاف جریان روزمره فضای مجازی، تلاش می‌کنند، تصاویری بسازند که ارزش تاریخی و ماندگاری داشته باشد. برخلاف عکس‌هایی که صرفاً برای انتشار لحظه‌ای در شبکه‌های اجتماعی تولید می‌شوند، تصاویر مستند، رویدادهای بزرگ را برای نسل‌های آینده ثبت و روایت می‌کنند.

توکلیان در این زمینه تأکید کرد: عکاسی خبری و مستند، هنر ثبت لحظات بی‌تکرار است. در دنیای امروز که همه‌چیز به ‌سرعت منتشر و فراموش می‌شود، اهمیت ثبت و نگهداری تصاویر باارزش تاریخی بیش از گذشته است.

روایت‌گری در دنیای پرسرعت دیجیتال
وی اظهار کرد: در حالی ‌که حجم تولید محتوا به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است، عکاسان مستند همچنان نقشی کلیدی در ثبت تاریخ و ارائه روایت‌های ماندگار دارند. میشل ستبون با نگاه تحلیلی و مستندگرایانه خود، فراتر از جریان لحظه‌ای اخبار، تصویری ماندگار از انقلاب ایران ثبت کرده است، تصاویری که نه‌تنها در زمان خود، بلکه برای نسل‌های آینده نیز ارزشمند خواهند بود.
 
میشل سِتبون و نقش او در مستندسازی انقلاب ایران
در ادامه این نشست سعیده معصومی مدرس دانشگاه و عضو هیأت مدیره انجمن عکاسان استان قم درباره زندگی و خصوصیات عکاسی میشل ستبون توضیحاتی ارائه داد و گفت: میشل سِتبون، عکاس فرانسوی که فعالیت گسترده‌ای در ثبت رویدادهای تاریخی و اجتماعی داشته است، یکی از مهم‌ترین عکاسان بین‌المللی محسوب می‌شود که انقلاب اسلامی ایران را از نزدیک مشاهده و به تصویر کشید. او در آن سال‌های حساس با حضور در خیابان‌های تهران و دیگر نقاط ایران، تصاویر نابی را از اعتراضات مردمی، درگیری‌های خیابانی، تظاهرات، فضای مذهبی و سیاسی انقلاب و لحظات مهمی چون بازگشت امام خمینی(ره) به ایران ثبت کرد.

میشل ستبون در این کتاب راوی یکی از بزرگ ترین رویدادهای قرن 20 است
وی افزود: میشل سبتون به عنوان یک عکاس خبری، نه‌تنها ناظر، بلکه راوی تصویری یکی از بزرگ‌ترین تحولات سیاسی قرن بیستم میلادی بود. عکس‌های او، امروزه از منابع مهم و مستند تاریخ‌نگاری بصری انقلاب اسلامی به شمار می‌روند که به ما کمک می‌کنند تا فرایند تحولات اجتماعی، هیجان، خشم، امید و آرمان‌های مردم ایران را در آن روزها از زاویه‌ای جهانی و بی‌طرفانه ببینیم.

ویژگی‌های سبکی و تکنیکی عکس‌های سِتبون
وی ادامه داد: عکس‌های میشل سِتبون از انقلاب اسلامی، چندین ویژگی مهم دارند که آن‌ها را از بسیاری دیگر از تصاویر خبری متمایز می‌کند:
نگاه مستند و روایی: عکس‌های او تنها ثبت لحظه‌های خاص نیستند؛ بلکه داستانی از تحولات انقلاب را روایت می‌کنند، از خیابان‌های پر از تظاهرکنندگان گرفته تا چهره‌های مصمم مردم، درگیری‌های خیابانی و حتی احساسات ضدونقیضی که در آن دوران بر فضای کشور حاکم بود.
استفاده از کنتراست قوی و ترکیب‌بندی خلاقانه: بسیاری از عکس‌های سِتبون از بازی نور و سایه بهره می‌برند. او با انتخاب زاویه‌های خاص، حضور مردم را در مقابل بناهای تاریخی، نمادهای مذهبی و سیاسی و حتی گرافیتی‌ها و شعارهای دیواری ترکیب کرده است که به عکس‌هایش بار معنایی بیشتری می‌بخشد.
تصاویر انسانی و احساسی: یکی از نکات برجسته در آثار او، تأکید بر چهره‌های مردم است. نگاه‌های پر از امید، فریادهای اعتراضی، اشک‌های ناشی از هیجان و خشم و لحظه‌های خاصی که احساسات جامعه را به تصویر می‌کشند، از ویژگی‌های مهم آثار او هستند.
انتقال حس پویایی و حرکت: عکس‌های او ایستا نیستند؛ بلکه سرشار از حرکت و انرژی هستند. از راهپیمایی‌های گسترده گرفته تا درگیری‌های خیابانی، عکس‌های او حس پویایی و جنبش مردم در مسیر تغییر را به‌ خوبی منعکس می‌کند.  

نقش و تأثیر عکس‌های سِتبون در درک جهانی از انقلاب اسلامی ایران
معصومی گفت: با انتشار این تصاویر در رسانه‌های بین‌المللی، انقلاب اسلامی ایران نه‌تنها برای مردم داخل کشور، بلکه برای جهانیان نیز با روایتی تصویری همراه شد. این عکس‌ها به درک بهتر جامعه جهانی از ماهیت مردمی و گسترده این انقلاب کمک کردند و نشان دادند که چگونه مردم از هر قشری، از دانشجویان و روحانیون گرفته تا زنان و کارگران در این حرکت نقش داشتند.

او اضافه کرد: بسیاری از عکس‌های او هنوز هم در تحلیل‌های تاریخی و پژوهشی مورد استفاده قرار می‌گیرند و به عنوان بخشی از حافظه تصویری انقلاب اسلامی ایران باقی مانده‌اند.

این مدرس دانشگاه در پایان گفت: امروز که به این تصاویر نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که عکاسی، تنها یک ابزار هنری یا رسانه‌ای نیست؛ بلکه یک مستند تاریخی و یک روایت زنده از وقایع مهم است. عکس‌های میشل سِتبون به ما کمک می‌کنند که گذشته را لمس کنیم، آن را از نگاه یک ناظر خارجی ببینیم و ابعاد مختلف این رویداد را از زاویه‌ای متفاوت تحلیل کنیم.
 
این نشست تخصصی عکس، عصر روز شنبه 20 بهمن 1403 در سالن اجتماعات مجتمع فرهنگی یادگار واقع در قم، خیابان معلم، میدان روح‌الله، جنب بیت امام خمینی(ره) برگزار شد.  
 
خبرنگار: عباس منجمی گیلانی