قم نیوز:بحران های زیست محیطی استان قم با سرعتی در حال توسعه است نمیتوان پیش بینی کرد در ۵۰ سال آینده آیا قم محلی برای زندگی خواهد بود؟

به گزارش قم نیوز، بحث از بحران‌های زیست محیطی حالا دیگر در قم تبدیل به مثنوی هفتاد من کاغذ شده است، ریزگرد ها حالا سال‌هاست که نفس‌های شهر را تنگ کرده‌اند و می‌روند که تیر خلاص زیست سالم در شهر قم باشند، بحث مقابله با بحران ریزگرد ها چند سالی است که در کارگروها و نشست‌های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار گرفته اما کمتر راه عملی برای مقابله با این بحران پیش بینی شده است.

بحران ریزگردها در حالی هر روز در استان قم بیش از پیش قوت می‌گیرد که کارشناسان عامل اصلی این بحران را دشت مسیله می‌دانند، به طوری که به گفته سجادی مدیرکل منابع طبیعی استان قم ۱۰۵ هزار هکتار از اراضی بیابانی استان قم کانون ایجاد ریزگرد هستند که در این میان دشت مسیله مساحتی حدود ۵۰ هزار هکتار این اراضی را شامل می‌شود.

در حال حاضر به نظر بسیاری از کارشناسان و متخصصان محیط ‌زیست و مسئولان استانی یکی از حوزه‌های آبخیزی که بحرانی‌ترین شرایط را دارد، حوضۀ آبخیز دریاچۀ نمک قم است.

مرگ محیط زیست ناشی از عدم مدیریت
ازنتایج چالش بزرگ محیط‌ زیستی حاصل از عدم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح در استفاده از منابع آبی سطحی و زیرزمینی حوضۀ آبخیز دریاچه نمک، می‌توان به انتشار وسیع گردوغبار و ریزگردها، تشدید تغییر اقلیم، شور شدن آب‌وخاک، از میان رفتن زیست‌بوم‌های طبیعی، نشست و رانش زمین، نابودی کامل کشاورزی، تخلیۀ روستاها و افزایش هزینۀ توسعۀ شهرها و شهرک‌ها اشاره کرد که از مهم‌ترین پیامدهای این بحران بر هفت استان مهم کشور است و امنیت انسانی، اقتصادی و اجتماعی این جوامع را به‌شدت تهدید می‌کند.

بحرانی که انسان و سو مدیریت نقش اول را در ایجاد آن ایفا کرده است، به گفته عباس جعفری دکتری محیط زیست، مطالعات صورت گرفته در حوضۀ آبخیز دریاچۀ نمک قم طی سال‌های اخیر حاکی از آن است که مدیریت سرمایه‌های طبیعی در این منطقه مبتنی بر اصول توسعه پایدار نبوده است و باعث ایجاد تنش‌های فزاینده‌ای در اکوسیستم‌های آن شده است که ادامۀ این روند سقوط سیستم‌های اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی در منطقه را در پی خواهد داشت.

در این‌ میان، استان قم به دلیل قرار گرفتن در منتهی ‌الیه این حوضه، دچار اختلالات اساسی و تغییرات شدیدی شده است که موجب از بین رفتن و فروافت قسمتی از ساختار و عملکرد اکوسیستم‌ها در برخی از نواحی آن شده است، جعفری معتقد است در سال‌های اخیر شواهد نشان از کاهش تنوع گونه‌ای، زیستگاه‌ها و ساده شدن اکوسیستم و ظهور بحران‌های محیط ‌زیستی در اکوسیستم شکنندۀ دشت مسیله استان قم دارد.

وقتی انسان شیره جان محیط زیست را می کشد
آن طور که این کارشناس محیط زیست می‌گوید رودخانۀ اصلی دشت مسیلۀ قم، قمرود و قره‌چای است که پس از افتتاح سد پانزده خرداد و ساوه عملاً خشک و حتی حدود شش کیلومتر از رودخانۀ قمرود در محدودۀ شهری قم آسفالت و بعضاً تبدیل به کانال، خیابان، پارکینگ، فضای سبز و احداث خط منوریل شده است.

از طرف دیگر آمارها نشان می‌دهد که طی سه دهه اخیر، تعداد چاه‌های آب در استان قم و به‌ویژه در محدودۀ دشت مسیله دست کم ۹ برابر شده است، این را جعفری گفته و می‌افزاید: چه‌بسا آمارهای واقعی بسیار بیشتر از این باشد. گسترش مناطق تفریحی و ایجاد باغ‌های ویلایی و احداث صدها استخر بسیار بزرگ در مناطق ییلاقی قم، فشار دیگری را بر با کیفیت‌ترین آب منطقۀ قم وارد کرده است. بیابان‌زایی در شکل فعال خود در منطقه به وقوع پیوسته است و روند آن رو به گسترش است.

بحران‌های زیست محیطی استان قم از جمله بحران خشکی دشت مسیله اما تداوم یافته است و رو به نابودی اقلیم منطقه می‌رود، یکی از اهالی بومی منطقه دشت مسیله می‌گوید در گذشته پوشش گیاهی منطقه به حدی بوده است که وقتی ماشینی از بین آن عبور می‌کرده سقفی از این علف زار و نیزارها برسرش ایجاد می‌شد اما امروز تقریباً هیچ چیزی از پوشش گیاهی در منطقه نمانده است و دشت مسیله رو به سوی خشکی کامل می‌رود، پوشش گیاهی که تنها عامل بازگشت پذیری زیست بوم محسوب می شود.

توسعه نامتوازن با توان زیست بوم
به اعتقاد جعفری عمده عوامل مؤثر تداوم بحران‌های زیست‌محیطی در استان قم از نبود برنامۀ آمایش صحیح و کاربردی در منطقۀ مورد مطالعه، کمبود بارندگی و خشک‌سالی، تراکم بالای جمعیت به همراه افزایش مصرف سرانه آب آن‌ها، تداوم استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، تشدید تغییرات اقلیم، تخریب و کاهش بازدهی سرزمین‌های حاصل‌خیز به‌واسطۀ فرسایش خاک و استفادۀ نابجا و غیراصولی از منابع آب سطحی و زیرزمینی که به‌طور پیش‌رونده‌ای ادامه دارد، عدم سرمایه‌گذاری برای افزایش راندمان مصرف آب است که موجب تحمیل فشار شدیدی بر تاب‌آوری اکولوژیکی منطقه شده است.

در حال حاضر دشت مسیله با چالش‌هایی از جمله نشست زمین و نابودی سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شدن تالاب‌ها و ایجاد طوفان نمک و گردوغبار، تخریب مراتع و پوشش گیاهی و اراضی کشاورزی مواجه است که تبعات منفی آن تخریب اکوسیستم‌های طبیعی و درنهایت سکونت‌گاهای انسانی در منطقه خواهد بود.

حالا ازچند سال پیش که مسیله به عنوان بحرانی پیش روی مسئولان و کارشناسان استان قرار گرفته است راه حل‌های کوتاه مدتی که بیشتر از آنکه راه حلی کارساز باشند نقش یک مسکن را ایفا می‌کنند مد نظر قرار گرفته است، احیای اکوسیستم‌هایی با این شرایط، فرآیند پیچیده‌ای است که متاسفانه عمدتاً از طریق راه‌حل‌های موردی و کوتاه‌مدت اجرا می‌شود. طرح‌های موردی و کوتاه‌مدت اگرچه می‌توانند پاسخگوی نیاز سیستم باشند، ولی در درازمدت عوارض جدیدی ایجاد می‌کنند که خود مشکلات جدیدی را در اکوسیستم در پی دارد.

رشد ۸ برابری جمعیت در قم
به گفته جعفری بحران‌های زیست محیطی دشت مسیله آنچنان که ادعا می‌شود در نتیجه تغییرات اقیلمی نبوده ودخالت انسان در زیست بوم منطقه بیشترین تأثیر را در شکل گیری بحران‌های اخیر داشته است. با وجود اینکه در بسیاری از مناطق دشت مسئله شرایط بحرانی اعلام شده اما کشاورزی در این منطقه به شدت رشد کرده است.

یکی دیگر از عواملی که بحران‌های زیست محیطی استان قم را تشدیدکرده است رشد روز افزون جمعیت است، جعفری در این رابطه می‌گوید: جمعیت استان در سال‌های اخیر به سرعت افزایش پیدا کرده و ۸ برابر شد که ۵۰ درصد این جمعیت بین سنین ۱۵ تا ۷۰ سال قرار دارند که احتمالاً مصارف آب بیشتری خواهند داشت، این رشد بی رویه جمعیت در استان قم در حالی بوده است که بر اساس بررسی‌های استان قم جمعیت ۲۸۰ هزار نفری را می‌تواند تحمل کند، در واقع دخالت انسان باعث نابودی این زیست بوم شده و اقدامات نادرستی هم برای رفع این بحران انجام شده است از جمله یکی از اقداماتی که برای پیشبرد این بحران انجام شد انتقال آب بین حوزه‌ای بود که اقدام درستی نبوده و نقش مسکن را ایفا کرد.

کشاورزی بلای جان مسیله
۹۲ درصد برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی مختص کشاورزی است، این ر جعفری گفته و معتقد است توقف کشاورزی در منطقه یکی از راه حل‌های کارساز در کاهش رشد نابودی این زیست بوم است.

به گفته وی از منابع آبی بیش از حدی که ورودی داریم برداشت می‌کنیم و مدیریت درستی در حوزه آبخیر نداریم و در نتیجه منطقه را به شدت به سمت خشکی پیش می‌بریم در حال حاضر فرونشست شدیدی در سفره‌های آب زیرزمینی دیده می‌شود که اگر این برداشت‌ها به همین منوال ادامه داشته باشد سفره‌های آب زیرزمینی به نابودی کشیده خواهد شد و در آینده حتی اگر بارندگی هم صورت بگیرد ذخیره آب اتفاق نمی‌افتد.

این مداخلات موردی در درازمدت نمی‌توانند جوابگوی شرایط پایدار باشد. لذا امید است با بازنگری، اصلاح و تکمیل و نهایی کردن راهبردها و سیاست‌هایی در تدوین و تصویب سند بالادست مدیریت منابع سرزمین در حوزۀ آبخیز دریاچۀ نمک در برنامه‌های کلان آمایش سرزمین، به سمت مدیریت یکپارچۀ منابع سرزمین مبتنی بر اصول توسعه پایدار حرکت شود چرا که وجود دشت مسئله در مرکز کشور و حضور ۲۵ درصد جمعیت کشور دراطراف این منطقه و تأثیر آن بر استان‌های اطراف، نشان می‌دهد که بحران دشت مسئله نه یک بحران استانی بلکه یک بحران ملی است، بحران‌های که آینده خوبی را با آن‌ها نمی‌توان برای کشور متصور بود.

انتهای پیام/