به گزارش قم نیوز به نقل از روات حدیث: سالیان سال است که وقتی دانشگاهیان به سراغ دین می‌آیند، از متونی استفاده می‌کنند که در حوزه‌های علمیه نوشته نشده است. این متون و منابع، حتی در ایران هم نوشته نشده‌اند و با تفحصی اندک، نام‌های غربی را می‌بینیم که بر جلدهای کتاب‌ها حک شده‌اند و زینت بخش مقالات تحسین شده درباره اسلام هستند. اگر از تحول در حوزه صحبت می‌کنیم، یکی از زیربناهای تحول،‌ تغییر در نحوه نگرش کسانی است که حوزه را از بیرون می‌نگرند. در واقع باید آنچه درباره دین نوشته شده است را دوباره از نو نگاه کرد تا این نباشد که بهترین تاریخ قرآن از آن نولدکه باشد!

از این روست که در سال‌های اخیر به ویژه بعد از مطرح شدن بحث تحول در حوزه‌های علمیه، پرداختن به آنچه مستشرقان درباره اسلام نوشته‌اند، از اهمیت خاصی برخوردار شده است. اکثر مستشرقان در قرن‌های متوالی برداشت‌های به شدت مغرضانه خود را از اسلام و در رأس آنها، قرآن در درجه اول به خورد مخاطب غربی و در درجه دوم به خورد مخاطب مسلمان داده‌اند و با ادامه غفلت از سوی میراث داران فرهنگ و تاریخ اسلامی، کم کم، متون ایشان به نص تبدیل شده است. برای مقابله با چنین جریانی، نیاز به مراکزی در حوزه‌های علمیه است که با نگاهی به گذشته، از آن عبور کنند و آینده را هدف بگیرند، مراکزی که شاید جامعة المصطفی العالمیة، یکی معدود نمونه‌های موجود آن باشد.

این چنین است که رییس این نهاد حوزوی، که عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز هست، در صبح شنبه، ۳۰ اردیبهشت ماه، در جمع حاضران در پیش نشست علمی همایش قرآن و خاورشناسان با اشاره به فعالیت‌های علمی شرق شناسان گفت: حوزه باید ورود جدی‌تری به مباحث غرب شناسی و کرسی‌های غرب شناسی داشته باشد.

آیت الله اعرافی در ادامه گفت: مسلمانان در دوره قبل از رنسانس دارای برتری علمی بر دیگر ملتها از جمله مسیحیان بودند اما این روند بعد از جنگهای صلیبی متفاوت شد. وی بیان داشت: جنگ ‌های صلیبی آغاز دوره انتقال تمدن به غرب بود و این تمدن بر پایه دانش مشرق زمین به غرب انتقال یافت اما امروز و با پیروزی انقلاب اسلامی و ایجاد جنبشهای بیداری اسلامی دوره جدیدی برای مسلمانان آغاز شده است. عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: اگر دوره کنونی را مدیریت کنیم می تواند آینده ای امیدوارکننده داشته باشد وگرنه در امتداد دوره تسلط غرب بر شرق باقی خواهیم ماند زیرا با ظهور انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی و حرکت‌های علمی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در میان مسلمانان به نظر می رسد، دوره بیداری مجدد مسلمانان آغاز شده است.

رییس جامعه المصطفی درباره روابط شرق و غرب پس از اسلام ابراز داشت: "روابط جهان اسلام و غرب، سه دوره مختلف را تجربه نموده است که کل تمدن بشری تحت تأثیر این روابط می­باشد و هم­اکنون جهان، دو مرحله اول را پشت سر گذاشته و در آغاز مرحله جدیدی قرار داد".

آیت الله اعرافی اولین مرحله رابطه میان اسلام و غرب را دوره پس از بعثت پیامبر(ص) خواند که در جهان شاهد پایه­ریزی یک تمدن جدید بشری بوده­است و ادامه داد: «این تمدن جدید، باسرعت، تمامی تمدن­های بشری را در عرصه های فکری، فرهنگی، اجتماعی و… دگرگون کرد و با وجود فراز و فرودهایی که داشته است، می­توان آن را دوره سیطره، حاکمیت و برتری جهان اسلام بر غرب دانست».

وی افزود: "این دوره که تا رنسانس نیز ادامه داشت، جهان اسلام در جایگاه برتر و اوج شکوفایی خود قرار داشت و غرب نیز به نوعی در موضع انفعال بود".

رییس جامعه المصطفی در تشریح مرحله دوم رابطه میان جهان اسلام و غرب، خاطرنشان کرد: "پس از رنسانس، جهان وارد مرحله جدیدی شد که باعث معکوس شدن معادلات گردید. همراه با رنسانس، شاهد عصر جدید هستیم که جهان غرب، با بهره­گیری از تمدن اسلامی، متحول شده و با تکیه بر متفکرانی که در این دوره ظهور پیدا کردند، صحنه را به سود خویش تغییر داد".

وی با تاکید بر این نکته که کل استشراق را باید در همین مرحله بررسی نمود، تصریح کرد: "همزمان با انقلاب اسلامی و شکل­گیری بیداری اسلامی و همچنین، تحولاتی که در جهان اسلام پدیدار گشته است، در آستانه مرحله جدیدی قرار گرفته­ایم که اگر با مدیریت درست با آن مواجه شویم می­توانیم بار دیگر به دوران برتری جهان اسلام بر غرب بازگردیم و در غیر این صورت، دوره انفعال در برابر غرب همچنان ادامه می­ یابد".

آیت الله اعرافی در بخش بعدی سخنان خود استشراق و ویژگی های آن را مورد توجه قرار داد و گفت: "در استشراق شناسی، توجه به چند شاخص اهمیت دارد که از آن جمله، توجه به معنای جدید استشراق می­باشد که پس از رنسانس شکل گرفت و تولیدات انبوهی مانند ده­ها مجله تخصصی، هزاران کتاب و ده هاهزار مقاله را شامل می­شود و نمی­توان از کنار آن به سادگی عبور کرد".

وی، در تبیین نخستین ویژگی­ای که باید در بررسی استشراق مدنظر قرار دهیم، اظهار داشت: "باید توجه کنیم که استشراق در بستر رنسانس شکل گرفت و سپس، بر اساس گفتمان سلطه­ طلبانه غرب، به سوی استکبار پیش رفت. هر چند شاید انگیزه برخی از آنان سالم بوده باشد، اما در مجموع، نگاه خوشبینانه به آنان درست نیست".

وی، استشراق را حلقه واسطه میان تمام تولیدات غربی و پیشرفت های آنان در عرصه منابع، متون و معارف علوم دینی، انسانی، اجتماعی و… خواند و یادآور شد: "مشتشرقان در عین حالی که که متأثر از دستگاه معرفتی غرب بودند، در جهان اسلام و به وی‍‍ژه در جریانات روشن فکری آن، نقش قابل توجهی داشتند".

آیت الله اعرافی با تاکید بر لزوم نگاه به استشراق با تفکر فرارشته ای و پیوسته، گفت: "استشراق به صورت فرارشته­ای، جریان متکامل و پیوسته­ای را در غرب به وجود آورده است و از نظر فنی نیز، ساختاری سامان یافته دارد، ولی ما در غرب شناسی، هنوز قدم­های ابتدایی را برمی­داریم".

وی وجه غالب روش مستشراق را نگاه از بیرون ارزیابی نمود و فاصله زیاد از حوزه معرفتی اهل بیت(علیهم السلام) و عدم استفاده از منابع شیعی را بزرگترین ضعف مستشرقان خواند.

رییس جامعه المصطفی افزود: "البته باید به استشراق به عنوان پدیده­ای بنگریم که آثار و برکاتی نیز داشته است که طرح پرسش هایی جدید و گشودن افق­های تازه در بحث قرآن پژوهی، از آن دست می­باشد".

آیت الله اعرافی با اشاره به کارهای خوب صورت گرفته در پژوهشگاه بین الملل المصطفی در بحث استشراق و ظرفیت­های بالای المصطفی در این زمینه، تصریح کرد: "حوزه و جامعه­المصطفی، نباید اهمیت این رویکرد فرارشته­ای و محصولات آن را دست کم بگیرند. حوزه مدافع اندیشه اسلامی و بازآفرین تمدن اسلامی به شمار می­آید و بر ماست تا در این دوره گذار، با برنامه­ای نظام­مند، از فرصت­ها بهره ببریم".

هدف اصلی مستشرقان، قطع نمودن تأثیرپذیری مسلمانان از قرآن
در ادامه همایش بین المللی قرآن و مستشرقان، "حجت الاسلام و المسلمین علمی"، معاون پژوهش جامعه المصطفی، در پیش نشست همایش قرآن و مستشرقان، طی سخنانی، نگاهی اجمالی به مطالعات قرآنی مستشرقان در دهه گذشته را ارائه نمود.

به گزارش مرکز خبر و اطلاع­رسانی جامعه المصطفی، حجت الاسلام و المسلمین علمی، اظهار داشت: "رویکرد قرآن پژوهی در میان مستشرقان، سابقه تاریخ طولانی دارد و به “یوحنی دمشقی” که به عنوان قدیس کلیسا و خزانه­دار سلاطین بنی­امیه شناخته می­شود، باز می­گردد و تا امروز ادامه دارد".

وی‌ یکی از رویکردهای استشراق را نقد تاریخی دانست که مباحث مربوط به جمع و تدوین قرآن، مباحث مروبط به تحریف آن، شرایط فرهنگی عصر نزول قرآن و… را شامل می­گردد.

معاون پژوهش جامعه المصطفی، بخش دیگر کار مستشرقان را رویکرد تحلیل متنی قرآن خواند و گفت: "این گروه، صرف نظر از این که پدیدآوردنده قرآن کیست، با نگاهی غیرمومنانه و از بیرون، مباحث تفسیری، ساختار قرآن کریم، تحلیل سور قرآنی و… را مورد نظر قرار می­دهند".

وی ادامه داد: "سومین رویکرد مستشرقان، رویکرد زبان شناسانه مانند آثار آرتور جفری است و رویکرد بعدی، نگاه معناشناسانه آثار مستشرقانی چون ایزوتسو ژاپنی می ­باشد".

حجت الاسلام و المسلمین علمی، رویکرد اسطوره ای و یا اسطوره زدایی را از دیگر رویکردهای مستشرقان دانست و در ادامه اظهار داشت: "مستشرقان به دو گروه تجدیدنظرطلبان وسنت گرایان تقسیم می­شوند که گروه اول به طور کلی هیچ اعتبار و وثاقتی برای متون اسلامی قائل نیستند و گروه دوم مستشرقان، تحلیل انتقادآمیز از متون و روایات دارند".

وی با بیان این که قرآن­پژوهی در غرب، با وجود روش پیشرفته و سیستماتیک، دارای مشکلاتی عدیده­ای هستند، خاطرنشان کرد: "نبود متن همراه با تحقیق انتقادی از قرآن، عدم دسترسی آزاد به تمای نسخ خطی و فقدان درک شفاف از نمای فرهنگی و زبانی جامعه­ای که قرآن در آن نازل شده است، مانع از پیشرفت مستشرقان شده است".

وی نبود اجماع در مسائل مبنایی روش تحقیق قرآن، عدم اعتماد و اطمینان در میان محققان مسلمان و غیر مسلمان، نبود برنامه آموزشی مناسب برای دانشجویان مطالعات قرآنی در موضوع زبان، ادبیات و سنت­های فرهنگی جوامع را از دیگر مشکلات مستشرقان غربی برشمرد.

وی در پایان با اشاره به برخی از آثار مستشرقان،‌ هدف اصلی آنان را قطع نمودن تأثیرپذیری مسلمانان از قرآن ارزیابی نمود، چراکه آنان ریشه مبارزات اسلامی را به دلیل پیروی مسلمانان از قرآن می­دانند.

حجت الاسلام و المسلمین عملی، شناخت مکاتب مختلف اسلام شناسان غربی را بااهمیت توصیف کرد و فراگیری زبان منابع اصلی توسط محققان، رصد فعالیت در زمینه استشراق، ایجاد رشته های اصلی و ارائه پایان نامه در این عرصه و تولید آثار به زبان های متداول را از دیگر نکات لازم برای ورود به بحث استشراق دانست.

پیش نشست همایش بین المللی قرآن و مستشرقان با این نوید که همایش ارزنده و معتبری در این حوزه در بهمن ماه برگزار شود، به پایان رسید اما بحث استشراق و تاثیر خاورشناسان بر آنچه امروزه از اسلام به جهان نمایانده شده است، به پایان نرسیده است. کسانی که با قلم خود، کاری کردند که جنگجویان صلیبی با شمیر خود نکردند، آنها جهان غرب را از اسلام هراساندند، کاری که امروز هم فرزندان آنها به دیگر روش ها در حال انجام آن هستند.

* در این گزارش از اخبار خبرگزاری مهر و المصطفی نیوز استفاده شده است.