قم نيوز
: قم نیوز: خطر مرگ تالاب های قم را تهدید می کند.
طبيعت متأثر از تالاب‌هاست و در زمينه تلطيف آب و هوا، تنظيم رطوبت، ذخاير آب با استفاده از آب‌هاي زيرزميني و جلوگيري از سيل نقش دارند و با جذب پرنده‌هاي مهاجر يك اكوسيستم خاص ايجاد مي‌كنند.
پنج تالاب در استان قم وجود دارد و وسعت كل آنها بيش از ۲۹۰ هزار هكتار است.
تالاب حوض سلطان پست‌ترين نقطه فلات ايران
تالاب حوض سلطان با مساحت ۳۷ هزار و ۷۵ هكتار همراه پوشش گياهي خود در شمال شهرستان قم (۳۵ كيلومتري اتوبان قم - تهران) واقع شده و از پست‌ترين نقاط فلات ايران محسوب مي‌شود.
اين تالاب به نام‌هاى ديگري مانند درياچه قم، درياچه ساوه، درياچه شاهى و درياچه حوض سلطان معروف است، ارتفاع آن از سطح دريا ۷۱۰ متر است و با بارندگى ۱۰۰ تا ۱۲۰ ميلي‌متر در سال اين منطقه در حوزه نواحى كم‌باران قرار گرفته و داراي چهار بخش كفه نمكي (بخش اصلي تالاب)، حاشيه باتلاقي، محدوده اكولوژيك و دشتي است.
اين منطقه از نظر زيست‌شناسى، بوم‌شناسى، ديرينه‌شناسى، هوا، اقليم، اشتغال‌زايى و تفرجگاهى قابل تأمل و تحقيق ژرف بوده و به عنوان يكى از چشم‌اندازهاى توسعه استان قم مطرح است.
خاك منطقه از نظر شورى، دواير متحدالمركزى در محدوده مركز درياچه تشكيل مي‌دهد كه ميزان شورى از مركز به طرف بيرون به تدريج كاهش پيدا كرده و نوع گياهان منطقه از نظر خواص دارويى، مواد مؤثر و ساير كاربردها حائز اهميت است.
با توجه به اهميت حفاظت و حيات تالاب حوض سلطان از تعرض سودجويان و ناآگاهان محيط زيست و ترميم خسارات وارد شده به پوشش گياهى، اين منطقه در سال ۸۸ به مدت پنج سال به عنوان منطقه شكار ممنوع معرفي شد.
رژيم آبي اين تالاب فصلي و فوق شور بوده و زمستان فصل پرآبي حوض سلطان است بنابراين كفه نمكي اين تالاب در فصل پرآبي زير آب است و حاشيه يا كمربند باتلاقي آن پوشش گياهي دارد كه بيشتر در اضلاع شمالي و شمال غربي اين تالاب مشاهده مي‌شود و پرنده‌هاي مهاجر نادر در اين تالاب وجود دارد كه در حاشيه تالاب زندگي مي‌كنند.
بر اساس مطالعه انجام شده بالغ بر ۲۴۰ گونه با ارزش ريز موجودات هوازي مانند جلبك‌ها، باكتري‌ها و قارچ‌ها در تالاب وجود دارد كه مي‌توانند با توجه به مخزن ژني خود شرايط فوق شور را تحمل كنند.
در اين منطقه بيش از ۴۰ گونه گياهي از جمله درمنه بياباني، اشنان، تاغ زرد و سياه، سودا و اسفناج وجود دارد.
گونه‌هاي جانوري موجود در منطقه ۱۴ گونه بوده كه شامل چهار گونه پستاندار، پنج گونه پرنده و پنج گونه خزنده است.
هوبره از جمله پرندگاني است كه در حاشيه سبز اطراف تالاب زندگي مي‌كند و از جمله حيوانات ديگر اين تالاب مي‌توان به خرگوش، شغال، موش صحرايي، پرندگاني مانند سارگپه، دليجه، شاهين، كبوتر و خزندگاني مانند بزمجه، آگاما، ارمياس كوير، افعي و سوسمار خاردم ايراني اشاره كرد.
تاكنون انواع ميكرو ارگانيسم‌ها از انواع جلبك‌هاي نادر كه بر روي لايه‌هاي نمك رشد كرده، قارچ‌ها، باكتري‌هاي آلي و آركي‌باكترها از اين تالاب جداسازي و شناسايي شده كه به لحاظ شرايط زيستي و تحمل نمك داراي ركوردهاي خاص جهاني هستند.
حضور پرندگان مهاجر در فصل زمستان در تالاب مره
به طرف ضلع شرقي تالاب شكار ممنوع حوض سلطان كه حركت مي‌كنيد تالاب مره مشاهده مي‌شود كه در شرايط سيلابي به آن مي‌پيوندد و ضلع شرقي آن به جاده قم - گرمسار منتهي مي‌شود و داراي وسعت ۱۰ هزار هكتار است.
اين تالاب در شمال استان قم و در كيلومتر ۵۰ جاده قم - گرمسار و در جنوب كوه مره قرار گرفته و در گذشته زيستگاه مناسبي براي گونه‌هاي كويري بوده و حضور جبير و گور ايراني نيز در سال‌هاي دور در اين منطقه گزارش شده است.
پرندگان مهاجري از جمله تنجه، كاكايي، آبچيلك و حواصيل را مي‌توان در فصول زمستان در اين منطقه مشاهده كرد.
آب تالاب لب شور و منبع تأمين‌كننده آن به صورت عمده رودخانه شور و كرج بوده كه از ضلع شمالي و از مجاورت كوه مره به استان قم و تالاب مذكور وارد مي‌شود.
اين تالاب در فصل زمستان به خصوص در زمان سيلاب پهنه‌هاي بزرگ آبي را به وجود آورده كه مساحت آن به بيش از ۱۰ هزار هكتار مي‌رسد و پذيراي گونه‌هاي متعددي از پرندگان مهاجر است و در ساير فصول به صورت دشت‌هاي رسي نمايان مي‌شود.
تفاوت حوض سلطان با مره
تالاب مره از نظر ساختار، شكل‌گيري، اكوسيستم و زيست بوم‌هاي مربوط تفاوت بنيادين با تالاب حوض سلطان دارد. بر همين اساس حوض سلطان از كفه نمكي با حاشيه باتلاقي تشكيل شده و منابع آبي آن به طور عمده سفره‌هاي آبي زيرزميني هستند و حتي اين درياچه در فصل تابستان لايه‌هاي نمك آن مرطوب است ولي تالاب مره بيشتر سرريز و سيلاب رودخانه‌هاي شور كرج و البرز جنوبي است و يك تالاب يا آبگير رسي است و حالت نمكي ندارد.
درياچه نمك بزرگترين درياچه فصلي و شور كشور
درياچه نمك در ناحيه شرقي شهرستان قم حدفاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و در بين درياچه‌هاي فصلي و شور بزرگترين درياچه كشور است ولي در بين درياچه‌هاي داخلي از نظر وسعت پس از درياچه اروميه دومين درياچه كشور را تشكيل مي‌دهد.
اين درياچه داراي مساحت ۲۴۰ هزار هكتاري است و يك سوم از آن در استان قم قرار مي‌گيرد و شرايط ساختاري آن از نظر اكوسيستم و زمين‌شناسي مشابه تالاب حوض سلطان بوده و پوسته نمكي و حاشيه باتلاقي در آن مشاهده مي‌شود.
اين درياچه آبگيري فصلي است كه در فصل زمستان به دليل دريافت سيلاب‌هاي حاصل از رودخانه‌هاي كرج، جاجرود، رودشور، قمرود و قره‌چاي به ناحيه‌اي پر آب و مواج تبديل مي‌شود.
گونه‌هاي جانوري بياباني و بسيار نادر از جمله هوبره و جبير در پارك ملي كوير (در ناحيه شمالي درياچه) وجود دارد. آرتميا يكي از با ارزش‌ترين سخت‌پوستان منابع آبي شور است كه به همراه جلبك‌هاي تك سلولي و پرندگان مهاجر در فصل زمستان به دليل منابع غذايي مناسب و دماي مطلوب از مناطق شمالي كشور به صورت گذري يا دائمي به اين ناحيه وارد مي‌شوند.
رويش انواع گياهان شور پسند مانند تاغ، گز، اشنان و برخي گياهان علفي بهاره در حاشيه باتلاقي درياچه مشاهده مي‌شود.
تالاب غدير محيطي بكر براي گونه‌هاي خاص كويري
تالاب غدير در جنوب شرق استان قم و در فاصله ۱۰ كيلومتري غرب درياچه نمك قرار گرفته و ساختار تالاب از نوع تالاب‌هاي شور و فصلي به همراه پوسته نمكي است.
تالاب غدير داراي مساحت ۳ هزار هكتار بوده كه شامل كفه نمكي، حاشيه باتلاقي و پوشش گياهي حاشيه‌اي در اطراف است كه در منطقه سراجه مجاور سايت نفتي سراجه و جنوب دشت مسيله واقع شده است.
تالاب بهشت معصومه مجموعه‌اي از چشمه‌هاي كويري
به طرف شمال شهر قم كيلومتر سه اتوبان قم - تهران كه حركت مي‌كنيد تالاب بهشت معصومه مشاهده مي‌شود كه با شرايط رويشي گياهي خاص خود مملو از ني و گونه‌هاي علفي، جلبكي و ماهي است اين تالاب در حقيقت مجموعه چشمه‌هاي كويري است كه آب‌هاي اين مجموعه‌ها به هم مي‌پيوندد و يك سري آبگيرهاي دائمي را ايجاد مي‌كنند و وسعت آنها پنج هكتار است.
گونه‌هاي گياهي تالابها شامل فيتوپلانكتون‌ها و جلبك‌هاي بنتيك، گياهان ني، بن در آب وگراسس‌هاست و گونه‌هاي جانوري شامل آبزيان آرتميا و ماهيان، انواع پرندگان مهاجر (مرغابي، غاز، انواع آبچيلك‌ها، كاكايي، حواصيل، خروس كلي)، كنار آبزي (دم جنبانك)، بومي (چكاوك كاكلي)، شكاري (سنقر تالابي، كركس، عقاب دشتي و كلاغ) و پستانداراني مانند شغال، كفتار و انواع گله‌هاي گوسفندي و شتر است.
با وجود اينكه بقيه تالابها در زمينه ميزباني از پرنده‌هاي مهاجر فعال نيستند اين آبگير در زمينه پرنده‌هاي مهاجر بسيار فعال است و پرنده‌هاي زيادي از گونه‌هاي مختلف را جذب مي‌كند.
حق‌آبه عامل حياتي تالابها
تالابها براي ادامه حيات خود به ذخاير آبي نيازمند هستند بنابراين حق‌آبه براي آنها حكم خون و رگ را دارد كه براي ادامه حيات به آن نيازمند هستند.
تأمين حق‌آبه‌ها تالابها را از مرگ نجات مي‌دهد
اكنون ۹۰ درصد آب استان در بخش كشاورزي مصرف مي‌شود بنابراين با برنامه‌ريزي صحيح در زمينه صرفه‌جويي در مصرف آب كشاورزي، بخشي از آب موجود نيز براي تأمين حق‌آبه تالابها باقي مي‌ماند.
خطر آلودگي تالابها
وضعيت آلودگي تالابها در ايران همواره مورد نقد بسياري از دوستداران محيط زيست در كشور است. عدم مديريت پسماندها و فاضلاب‌ها در محيط تالابي، قطعه قطعه كردن تالاب، آتش زدن حوضچه‌هاي نفتي در تالاب و تخليه پسماندهاي نفتي در محدوده تالابي و عدم ارائه برنامه‌هاي احيايي و... از جمله اقداماتي است كه سبب آلودگي تالابها مي‌شود.
تهديد تالابها را جدي بگيريم
استان قم در انتهاي حوزه آبخيز استان‌هايي مانند تهران، مركزي، زنجان و اصفهان قرار گرفته بنابراين عوامل موجود در بالادست اين حوزه مي‌تواند عاملي در كم‌آبي و از بين رفتن تالابها باشد.
كنوانسيون رامسر
كنوانسيون رامسر معاهده‌اي جهاني درباره حفاظت و نگهداري از تالابها در دنياست و سه تالاب شكار ممنوع حوض السلطان، درياچه نمك و غدير به اين كنوانسيون پيشنهاد شده تا در اين كنوانسيون ثبت شود.
كنوانسيون رامسر نخستين بار به عنوان كنوانسيون حمايت از پرندگان مهاجر آبزي در ايران به صورت جهاني برگزار شد و نخستين كنوانسيون زيست محيطي است و سپس به كنوانسيون تالابها تغيير پيدا كرد.
آب‌هاي دائمي، موقتي، فصلي، شور، راكد يا جاري و حتي سواحل دريا با عمق شش متر و مزارع تالابي انسان‌ساز با مؤلفه‌هاي خاص مي‌توانند جزو كنوانسيون قرار گيرند.
كارهاي مطالعاتي بايد انجام شود تا تالاب در كنوانسيون رامسر ثبت شود و تنها در اين صورت از حمايت‌هاي ملي و جهاني براي حفظ تالاب بهره‌مند مي‌شود.
سازمان محيط زيست تنها در صورتي مي‌تواند به طور مستقيم متولي تالاب باشد كه آن تالاب منطقه حفاظت شده يا جزو كنوانسيون رامسر باشد.
منابع طبيعي، محيط زيست و نهادهاي مختلف بايد با جديت وارد عمل شده و طي يك برنامه ميان مدت و دراز مدت فضاي سبز اين منطقه تقويت شود.
محمودعلي ركني مديركل حفاظت محيط زيست استان قم با بيان اينكه اكنون اكثر تالابها در اين استان خشك و كم آب مي باشد و ايشان گفتند: به دليل خشكسالي و احداث سدهاي متعدد در بالا دست رودخانه ها تامين حقابه هاي زيست محيطي با چالش هاي جدي مواجهه شده است.
وي ضمن تاكيد بر گسترش و توسعه فضاي سبز و پوشش گياهي اعم از كمربند سبز و پارك ها و بوستان هاي محله اي افزود: بايد با تغيير الگوي كشت، كشاورزي را به سمت كشاورزي دقيق يا نوين هدايت نمود كه در اين رويكرد نياز به آب كمتر بوده كه به نوعي مديريت منابع آبي بنحو متناسب منظور نظر قرار مي گيرد و اين مهم اجتناب ناپذير بوده و لازمه زندگي اجتماعي در هزاره سوم مي باشد.
دكتر ركني با اشاره به شرايط اقليمي استان قم گفت اقدامات انجام شده در زمينه تالاب ها در استان قم مناسب نيست و ما بايد با تغيير الگوي كشت، تقويت پوشش گياهي و مهم‌تر از اينها تامين حقابه هاي زيست محيطي، تالاب ها را به پيشينه تاريخي‌شان برگرداند.
وي از تالاب ها به عنوان گوهري در ميان كوير قم ياد كرد و افزود: بايد از شرايط آب و هوايي و اقليمي شهر قم هوشمندانه بهره گرفت شايان ذكر است تالاب ها به عنوان گوهري در كوير قم از اين ظرفيت برخودار هستند كه به مكاني براي پذيرايي از گردشگران و محيط زيستي مناسب براي جانوران و گياهان تبديل شوند
مدير كل حفاظت محيط زيست استان قم گفت: اقدمات مديريتي در زمينه حفاظت تالاب ها را مي توان به الزاماتي از قبيل، تغيير الگوهاي كشت، تامين حقابه هاي زيست محيطي و گسترش پوشش گياهي مرتب دانست.
دكتر ركني تصريح كرد: در مجوزهاي كه براي واحدهاي صنعتي صادره شده درخواست مي شود ۱۰ درصد از وسعت واحد را به فضاي سبز اختصاص دهند كه اين خود موجب نشاط زيست محيطي و طراوت صنعتي شده و بدين ترتيب باعث پايداري توسعه خواهد شد.
سيد احمد شفيعي كارشناس مسئول بخش طبيعي اداره‌كل محيط زيست استان قم گفت: تالاب غدير به دليل بكر بودن و نداشتن هيچ گونه جاده دسترسي از شرايط زيستگاهي مناسبي براي گونه‌هاي خاص كويري از جمله هوبره برخوردار بوده و وجود ميكروارگانيسم‌هاي فراشور كويري نيز در اين ناحيه محتمل است.
وي افزود: اين تالاب فاقد هر گونه رودخانه يا روان آب بوده و منبع آبي آن از سفره‌هاي آبي منطقه تأمين مي‌شود در حقيقت ساختار فيزيكي و اكوسيستمي تالاب مذكور به لحاظ اجزاي تشكيل‌دهنده تالاب شباهت زيادي با تالاب شكار ممنوع حوض سلطان دارد.
شفيعي افزود: هر نوع فاضلاب و آلودگي كه به منابع چاه‌هاي جذبي وارد شود در نهايت در كوتاه مدت و دراز مدت اثر خود را در تالاب بر جاي مي‌گذارد.
وي با بيان اينكه به جز آلودگي جزئي در تالاب بهشت معصومه در تالاب‌هاي ديگر آلودگي وجود ندارد، آلودگي اين تالاب را به دليل مجاورت با برخي تأسيسات عنوان كرده و رايزني بين دستگاهي را در اين زمينه ضروري مي‌داند.
كارشناس مسئول اداره‌كل محيط زيست استان قم خاطر نشان كرد: خشكسالي تالابها از منشأ انساني نيز برخوردار است زيرا آب را به صورت چاه، قنات و سد در منابع بالادستي، كوه‌ها و ارتفاعات برداشت مي‌كنند كه اين امر تأثيرات عميقي روي تالاب‌هاي پايين دست مي‌گذارد و سبب مي‌شود تالابها خشك و خشك‌تر شوند. برداشت آب در بالادست به طور مستقيم يا غير مستقيم در آب تالاب تأثير مي‌گذارد و تزريق آب به دشت قم، مانع از افت سطح ايستايي سفره‌هاي آب قم شده و از شوري آن جلوگيري مي‌كند.
كارشناس مسئول اداره‌كل محيط زيست استان قم افزود: سفره‌ها در ۳۰ سال اخير در برخي حوزه‌ها ۴۰ تا ۴۵ متر كاهش آب داشتند بنابراين اگر آمايش آب استان به صورت جامع و مديريت شده در نظر گرفته شود نتيجه آن در تالابها مشاهده مي‌شود.
وي با بيان اينكه زيست حق‌آبه قمرود به طور كامل از بين نرفته است به تلاش در زمينه بازگرداندن اين حق‌آبه تأكيد كرده و مي‌گويد: بازگشت حق‌آبه قمرود علاوه بر فعال و احيا كردن زيستگاه قمرود، ارزش گردشگري آن را افزايش مي‌دهد.
انتهای پیام/119/
آخرین عناوین
