تنش مسکو- آنکارا؛ فرصتی برای نفس کشیدن تروریسم

به گزارش قم نگار، بی نتیجگی دیدار پنج شنبه وزیران امور خارجه روسیه و ترکیه در حاشیه نشست امنیت و همکاری اروپا در بلگراد و تاختن دوباره «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه بر ترکیه در سخنرانی سالانه در دوما نشان داد تنش بین ۲ کشور دورنمایی از فروکش پیش روی خود نمی بیند.

پوتین در این سخنرانی تصریح کرد: مسئولیت کامل سرنگونی هواپیمای روسیه بر عهده ترکیه است و این کشور از اقدام خود پشیمان خواهد شد. چند روز پیش از این سخنرانی، پوتین فرمان اجرای تحریم های اقتصادی علیه ترکیه را امضا کرد.

همانگونه که اقدام های مسکو در برابر سرنگونی جنگنده روسی نشان می دهد، رویکرد کرملین در قبال رفتار ترکیه شامل ۲ بعد نظامی و اقتصادی است.

رییس جمهوری روسیه در پاسخ به سرنگونی جنگنده سوخو۲۴، با صدور فرمانی خواهان وضع تحریم های اقتصادی علیه ترکیه شده است. این تحریم ها شامل ۲ بخش اقتصادی و گردشگری است. در بخش اقتصادی، واردات برخی کالاهای ترکیه به روسیه ممنوع شده و شرکت های سرمایه گذاری ترکیه با محدودیت هایی برای انجام فعالیت های اقتصادی خود در روسیه مواجه خواهند شد.

در بخش گردشگری فرایند صدور ویزا بین ۲ کشور با سخت گیری های بیشتری روبرو خواهد شد و آژانس های مسافرتی روسیه موظف می شوند از ابتدای سال ۲۰۱۶ میلادی تورهای ترکیه را متوقف کنند.

در این پیوند، به دلایلی چون مساله وابستگی اقتصادی ترکیه به روسیه در خرید گاز (نزدیک به ۶۰ درصد گاز مصرفی ترکیه از روسیه تامین می شود)، گردشگری (نزدیک به سه و نیم میلیون گردشگر روس هر ساله از ترکیه دیدن می کردند)، ایجاد نیروگاه اتمی (ترکیه قراردادی به ارزش ۲۰ میلیارد دلار با شرکت روس اتم برای ایجاد یک نیروگاه اتمی دارد) و صادرات مواد غذایی به روسیه، تحریم اقتصادی مسکو فشارها را بر ترکیه افزایش می دهد. البته روس ها نیز از پیامدهای نامطلوب تحریم اقتصادی ترکیه برکنار نخواهند ماند و برخی منافع خود را از دست خواهند داد.

پیش از این روسیه با استقرار سیستم دفاع موشکی «اس-۴۰۰» در پایگاه «حمیمیم» و اعزام رزمناو «مسکو» مجهز به سامانه دفاع هوایی «فورت» به بندر لاذقیه سوریه خشم خود را از اقدام نظامی جنگنده های ترک در سرنگون کردن جنگنده روسی اعلام کرده بود.
همزمان، روس ها عملیات نظامی خود در سوریه را افزایش و با بمباران شدید محل سرنگونی جنگنده ی روسی، نشان داده اند که در پاسخگویی به اقدام ترکیه قاطع و جدی هستند. همچنین، روسیه اعلام کرده است قصد دارد در روزهای آتی عملیات بزرگی علیه اهداف تروریست ها در سوریه انجام دهد.

در مجموع تلاش های روسیه در جهت بهره گیری از شیوه های غیرمستقیم و استفاده از ابزارهای نرم جهت پاسخگویی به اقدام ترکیه موجب شده دامنه تنش تا اندازه ای کنترل شود و طرف ها بر بحران پیش آمده مسلط باشند. بنابراین می توان گفت روسیه با تحریم اقتصادی ترکیه نشان داد که همزمان از ۲ ابزار گسترش عملیات نظامی و تحریم اقتصادی برای افزایش فشارها بر ترکیه بهره می برد.

این مساله از آن جا بیشتر اهمیت می یابد که می بینیم پس از سرنگونی جنگنده روسی و موضع گیری شدید پوتین علیه این اقدام، بسیاری از تحلیلگران احتمال می دادند رییس جمهوری روسیه دست به اقدام متقابل فوری بزند. شاید بر پایه چنین برآوردی بود که رییس جمهوری ترکیه پس از سرنگونی جنگنده روس به سرعت اعلام کرد جلسه ای با سران ناتو خواهد داشت. ترکیه عضوی از ناتو است و بر پایه بند پنجم اساسنامه این سازمان، حمله به هر عضو حمله به همه اعضا به شمار می آید و این سازمان باید به کمک عضو مواجه با هجوم بشتابند. از این رو، نگرانی از پاسخ متقابل و فوری پوتین به ترکیه و اجبار ناتو در پاسخ به اقدام روسیه موجب واکنش فوری بسیاری از سران ناتو شد که ۲ طرف را به حفظ آرامش و جلوگیری از تشدید تنش ها دعوت کردند.

این نکته را نیز باید در نظر داشت که ترکیه هر چند عضوی موثر در سازمان ناتو است اما روسیه نیز از نظر نظامی یک قدرت بزرگ به شمار می آید که به غیر از آمریکا، هیچ یک از اعضای ناتو قادر به هماوردی نظامی با این کشور نیست. به همین دلیل، هرگونه درگیری مستقیم نظامی میان ترکیه و روسیه خسارت های بسیار سنگینی بر ترکیه تحمیل می کند و برای جلوگیری از شکست این کشور، ناتو مجبور به مداخله خواهد شد.

در مقابل، روسیه نیز به پیامدهای درگیری نظامی هر چند محدود با ناتو به خوبی آگاه است و می داند در شرایطی که بخشی از توان سیاسی و نظامی این کشور در مساله اوکراین درگیر است و بخشی نیز در سوریه، هرگونه تشدید تنش با ناتو باعث افزایش فشارهای بین المللی بر این کشور و نیز هزینه های سیاسی و اقتصادی مسکو می شود. این در حالی است که روسیه به دلیل تحریم های اقتصادی غرب و به دلیل کاهش قیمت نفت با فشارهای اقتصادی زیادی روبرو است.

شاید ترکیه نیز با چنین محاسبه ای دست به سرنگونی جنگنده ی روسیه زد و خواست از فضای پیش آمده در راستای افزایش نقش خود در سوریه بیشترین بهره را ببرد. در برابر، روس ها نشان دادند با وجود این که در پاسخگویی به اقدام ترکیه جدی و قاطع هستند اما به محذوریت های محیطی خود نیز آگاهی کافی دارند و در شرایطی که اروپا و روسیه نیازمند تقویت همکاری ها جهت مقابله با داعش هستند، از باز شدن جبهه ی تازه ای از اختلاف ها نظیر بحران اوکراین گریزانند.

مساله مهمی که در این میان وجود دارد قرار گرفتن متن تحولات منطقه زیر حاشیه سرنگونی هواپیمای روسی است؛ روندی که حتی بازیگران غیردرگیر در تنش میان مسکو و آنکارا را نیز نگران ساخته است. در فضایی که روس ها بر اقدام های نظامی خود در سوریه شدت بخشیده اند و کشورهای غربی نیز از اراده خود برای عملیاتی کردن برنامه های ضدتروریسم رونمایی می کنند، همچنین در شرایطی که به نسبت سال های گذشته چشم اندازهای روشنی برای مدیریت بحران سوریه از طریق دیپلماسی و رایزنی های سیاسی بین بازیگران منطقه ای و جهانی این بحران پدیدار شده، گسترش اختلاف ها میان روسیه و ترکیه و معطوف شدن بخش مهمی از توان ۲ کشور به عقب راندن دیگری در این رویارویی تا حدی قابل توجهی بر فرایند مبارزه با تروریسم اثرگذار خواهد بود.

از این رو است که از منظر سیاست خارجی کشوری چون جمهوری اسلامی ایران و حتی مقام های غربی، تنش اخیر بین ترکیه و روسیه پیامدهایی نامطلوب را به بار خواهد آورد و سبب ایجاد شکافی قابل توجه در جبهه مبارزه با تروریسم در منطقه پرآشوب خاورمیانه خواهد شد.

انتهای پیام/۱۳۲