سفر به قم از گذشته تا حال با « در حریم حرم»

این کتاب که در دو جلد قم قدیم و قم جدید به چاپ رسیده، جامع‌ترین و ارزنده‌ترین کتاب مصور شهر مقدس قم است که به همت جمعی از هنرمندان عکاس قمی و با پیگیری و تلاش مستمر ابراهیم سلیمانی، پیشکسوت عکاسی و رئیس انجمن عکاسان استان قم تدوین شده است.
استاد سلیمانی آثار فاخری در زمینه زندگی علما و مراجع و سایر تحولات تاریخی و فرهنگی قم منتشر کرده و چندین پروژه فاخر دیگر نیز در دست اجرا دارد. با وی در باره چگونگی شکل گیری و اجرای کتاب در حریم حرم گفت و گویی انجام دادیم.

* ایده تولید این کتاب چگونه شکل گرفت ؟
دغدغه تولید کتابچه راهنما، راهنمای جامع یا بروشور معرفی قم بعد از انقلاب اسلامی توسط کانون‌های فرهنگی و هنری همواره وجود داشته و تلاش‌های زیادی به‌منظور معرفی ابعاد سیاسی و اجتماعی قم صورت گرفته است، این بروشورها یا دفترچه‌های راهنما در ابتدا اطلاعات اندکی از تاریخ قم داشت و در سطح پائینی تولید می‌شد، اما به‌تدریج به بروشورهای جامع با رویکرد فرهنگی تبدیل شد، همچنین سازمان میراث فرهنگی کتابی با عنوان «قم در آیینه میراث» را زیر نظر محمد جهانبخش که نخستین دانش آموخته رشته عکاسی در قم بود تولید کرد، اما جامع نبودن این آثار سبب ایجاد انگیزه برای تولید کتابی فاخر و جامع شد، به‌گونه‌ای که مسئولان خود خلأ این مهم را احساس کرده و به فکر رفع آن افتادند.
شروع این کار ویژه به همت محمد دلبری شهردار قبلی قم صورت گرفت و جلد یک آن در زمان مسؤولیت وی به پایان رسید. تصمیم گیری برای آغاز جلد دوم با تغییرات در شهرداری و مسؤولیت گرفتن دکتر سقائیان نژاد مقارن بود که وی نیز به این پروژه اهتمام ویژه داشت و در تدوین جلد دوم کتاب حمایت بسیار خوبی صورت گرفت.

*این پروژه چگونه اجرایی شد؟
پیشنهاد اجرای این پروژه از سوی شهرداری قم به جهاد دانشگاهی داده شد و مدیریت آن نیز در ابتدا به دکتر مجتبی آقایی سپرده شد، چراکه وی سابقه تدوین کتب طهران قدیم و تهران جدید را نیز در کارنامه خود دارد، به دنبال اعتراض هنرمندان قمی در واگذاری انجام طرح به دوستان تهرانی، مجری پروژه، مسؤولیت دبیرخانه را به بنده واگذار کرد و سرانجام این اتفاق بزرگ با تلاش استاد آقایی وهمکاری صمیمانه هنرمندان قمی و به نمایندگی اینجانب تحقق پیدا کرد.

نخستین جلسه پروژه با حضور 40 نفر از عکاسان و خبرنگاران همراه بود و در آن به برنامه‌ریزی‌های اصلی اشاره و لوکیشن‌های موردنظر نیز مشخص و اعلام شد تا دوستان علاقه‌مند آثار خود را به دبیرخانه ارسال کنند.
 

*حجم عکسها چه اندازه بود و در چند جلد منتشر شد؟
با توجه به ظرفیت شهر مقدس قم، تدوین کتاب در یک جلد میسر نبود، بنابراین پیشنهاد شد تا کتاب نه در یک جلد بلکه در سه جلد با عناوین فضاهای عمومی شهر قم، حرم و مسجد مقدس جمکران و نیز فضاهای شاخص حوزوی تدوین شود که پس از مشورت های صورت گرفته و برگزاری جلسات مختلف درنهایت تصمیم بر آن شد که این کتاب در دو جلد قم قدیم و قم جدید به چاپ برسد و تدوین کتاب در حوزه‌های تخصصی به آیندگان سپرده شود تا راه برای انتشار کتاب های بعدی بسته نشود.

*در مورد کتاب قم قدیم توضیحاتی بفرمایید.
برای این کتاب آثار متعدد از آرشیوهای مختلف جمع‌آوری شد که نخستین منبع گنجینه کاخ گلستان بود که به همت آقای آقایی در اختیار دبیرخانه قرار گرفت، سایر منابع نیز کتابخانه مجلس، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، برخی خبرگزاری‌ها و گنجینه شخصی چند تن از دوستان بود، همچنین بنده آرشیوی از عکس‌های قدیم قم و آثار مرحوم باباخان خریداری کرده بودم که به این منظور در اختیار دبیرخانه قراردادم.
بنابراین می‌توان گفت که کتاب قم قدیم اکنون جامع‌ترین کتاب مصور قم نسبت به نمونه‌های مشابه به شمار می‌رود، چراکه از سایر کتب مشابه غنی تر است و تصاویری خاص و دیده نشده از قم قدیم در آن به تصویر کشیده شده است.
در ابتدای آن نیز مقدمه‌ای از حضرت آیت‌الله جوادی آملی، استاد برجسته حوزه علمیه به چاپ رسید که نشان از توجه والای ایشان به این مقوله و اهمیت بسیار پروژه دارد.

*ماهیت و رویکرد کتاب چیست؟
پس از تدوین جلد نخست و در هنگام داوری عکس‌های ارسالی به دبیرخانه حواشی بسیاری به دلیل اختلاف‌نظر موجود نیز میان شهرداری با اهالی هنرمند عکاس، بر سر ماهیت کتاب به وجود آمد، که نهایتاً با رایزنی‌های متعدد ختم به خیر شد.
در این میان تأکید شهرداری به تصویر کشیدن پروژه‌های شهری، تقاطع‌ها و سایر جنبه‌های شهری قم بود که در این صورت کاتالوگی با عمر محدود تدوین می‌شد و در ابعاد جهانی گنجانده نمی‌شد، اما تلاش ما بر این بود تا ابنیه، مساجد، امامزاده‌ها، زیبایی‌های حوزه علمیه و بخش‌های مختلف تاریخی و جغرافیایی قم در این کتاب گردآوری شود تا قابلیت عرضه در همه جای دنیا را داشته باشد و در کتابخانه مهم جهان در معرض دید عموم قرار گیرد.
با همراهی اعضای شورای شهر و ایجاد ارتباط تنگاتنگ میان تیم اجرایی و شهردار قم، توانستیم از چالش‌های موجود عبور کرده و کتاب را تدوین کنیم، قطعاً این کتاب حاصل تلاش همه دوستان است اما انتظارات همگان را برآورده نمی‌کند، اما می‌توان گفت صرفاً نظر شخصی در این کار دخیل نبوده و نظرات افراد به‌گونه‌ای در آن گنجانده‌شده است، چراکه تعامل لازمه یک کار گروهی است.
 

*چگونگی تدوین کتاب قم جدید را توضیح دهید.
برای تدوین این کتاب فراخوانی به تمام عکاسان داده شد که مشارکت آن‌ها نیز در این امر بسیار پررنگ بود و آثار ارائه‌شده از سوی آن‌ها پس از داوری با ذکر نام در کتاب گردآوری شد، همچنین در این زمینه تلاش بسیاری صورت گرفت تا حداقل یک اثر از هر عکاس گنجانده شود.
در این راستا از مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، آرشیو کتابخانه آیت‌الله مرعشی، مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و گنجینه اندیشمندان نیز کمک گرفته شد.
بنده نیز در مدت حضور آقای آقایی با ایشان همراه شدم تا عکس‌های جدیدی را برای دبیرخانه تهیه کنیم.
 

*برخی عکاسان معترض هستند که بیشترین تعداد عکس در این کتاب متعلق به خود شماست؟ این موضوع صحت دارد و اگر دارد دلیل آن چیست؟
بنده همواره در بحث عکاسی تلاش کردم تا مشارکت جمعی وجود داشته باشد و اگر قرار بود فقط خودمان این کار را انجام دهیم دیگر نیازی به فراخوان نبود و به‌جای یک هفته عکاسی از قم با استاد آقایی، مدت بیشتری را اختصاص می‌دادیم، که البته در این صورت عناوین بهتر و منفعت مالی بیشتری برایمان داشت، اما با جمع‌آوری آثار دوستان دردسرهای بزرگی نظیر داوری، هماهنگی و پرداخت مالی را به جان خریدیم، اما نکته قابل‌توجه این است که چون به‌طور طبیعی اثر با ذهنیت ما شکل‌گرفته است و خود ما نیز عکاسی کرده‌ایم، پس بیشتر آثار مورد تأیید هیئت‌داوران بوده است.
نکته دیگر هم این است که به دلیل خلأ موجود در موضوعی خاص و نداشتن زمان کافی برای عکاسی مجدد از برخی آثار بنده یا عکاسانی که در گذشته تهیه‌ شده، استفاده‌ شده است. بخش دیگری که حدود 70 عکس از بنده چاپ شده متعلق به عکس های جلد یک کتاب، یعنی قم قدیم است که سال ها پیش بنابر علاقه ای که داشتم و با وجود توان مالی پایین، با پرداخت هزینه های قابل توجه خریداری کردم و امروز گنجینه ای از تصاویر را در اختیار دارم که برخی از آنها بسیار منحصر به فرد و تک هستند.

*در مورد پرداخت نشدن حق التصویر برخی عکاسان نیز زمزمه هایی وجود دارد، در این خصوص نیز توضیح دهید.
بنده به صراحت عرض می کنم که تمام عکاسانی که در این مجموعه عکسی از آنها منتشر شده، پس از طی روال اداری حق التصویر خود را دریافت کردند و فقط یکی دو مورد بود که به صلاحدید خودشان از گرفتن وجه بابت عکس ها خودداری کردند.
در پایان از تمام کسانی‌که در اجرای این پروژه همراهی داشتند تشکر می کنم و امیدوارم در آینده‌ای نه‌چندان دور کتاب های عکس دیگری در زمینه‌های تخصصی قم تهیه و تدوین شود.