مدیریت بحران و کارکردهای آن در مدیریت شهری

به گزارش قم نیوز قرن 21، قرن رویارویی با تغییرات شگرف تکنولوژی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است که هیچ سازمانی از تغییرات و رویدادهای آن مصون نیست.

توسعه‌ی شتابان شهرها و ازدیاد روز‌افزون جمعیت شهری در دهه‌های اخیر، برنامه‌ریزی، مدیریت و کنترل شهرها را بیش از پیش با مشکل مواجه کرده است. این مشکل در زمان وقوع بحران‌های طبیعی و به‌ویژه زمانی که با ناهنجاری‌های اجتماعی همراه می‌شود، بسیار پیچیده‌تر می‌شود.

باتوجه به ماهیت غیرمترقبه بودن حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم‌ها و اجرای عملیات، مبانی نظری و بنیادیِ دانشی با عنوان «مدیریت بحران» بوجود آمده است. این دانش به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که قبل، حین و بعد از وقوع حوادث طبیعی، برای کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری باید انجام گیرد.

تعیین میزان آسیب‌پذیری بافت‌های شهری با در نظر داشتن عوامل مؤثر بر آسیب‌پذیری، یکی از الزاماتی است که باید پیش از وقوع حوادث و به‌منظور آمادگی هرچه بیشتر، برای مدیریتِ کارآمدِ بحران در شهرها، صورت پذیرد.

قبل از وقوع بلایایی طبیعی، به‌ویژه زلزله در مناطق شهری، مدیریت بحران‌هایِ پدید‌آمده، یکی از ضرورت‌های نظام برنامه‌ریزی شهری است. از این رو، تعیین میزان آسیب‌پذیریِ فیزیکی در برابر زلزله اهمیت بالایی دارد.

همچنین، طبقه‌بندیِ واحد‌های مکانیِ شهری از نظر درجه‌ی آسیب‌پذیری در برابر زلزله و پهنه‌بندیِ اراضی شهری برای شناساییِ نواحیِ در معرض خطر، امری ضروری است.

با توجه به این که ایران از نظر وقوع بلایایی طبیعی جزو 10 کشور جهان است، برنامه‌ریزی برای پیشگیری از وقوع حوادث از یک سو و تصمیم‌گیری‌های درست برای کاهش آثار ناشی از وقوع بحران از سوی دیگر، اهداف کلیدیِ مدیریت بحران‌ محسوب می‌شوند.

در کلانشهر قم آسیب پذیری سکونتگاه‌های انسانی نسبت به بلایای طبیعی، در نتیجه تمرکز جمعیت در مناطقی مانند پردیسان، و بافت‌های متراکم و فرسوده وسیع در مناطق مختلف و هسته مرکزی شهر، در کنار وضعیت نابسامان و بی قاعدۀ سکونتگاه‌های ساکنانِ کم درآمدِ نواحیِ شهری، بطور مداوم افزایش یافته است.

خوب است بدانیم دامنه خسارتی که یک سانحه به وجود می‌آورد، تنها وابسته به قدرت ویرانگری آن نیست. این میزان برای مثال به وضعیت زیرساخت‌هایی که در معرض سانحه قرار می‌گیرد نیز وابسته است.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که مشکلات تمرکز شدید جمعیت، بافت‌های فرسوده و حاشیه نشین وجود دارد، یک سانحه طبیعی می‌تواند حتی در جایی که تأثیر اولیه آن چندان جدی نبوده است، به فاجعه بیانجامد.

در کشور ما رشد جمعیت شهری و تعداد شهرهای کشور، در سال‌های گذشته سیر صعودی و غیرقابل قبولی داشته که این امر نشان از رشد و توسعه شهرنشینی و لزوم برنامه ریزی جهت مصون سازی شهرها دارد.

لذا لازم است برای مصون سازی شهرها در برابر بلایای طبیعی و مدیریت بحران، اقداماتی صورت گیرد که در این فرصت کم فهرست وار به آن‌ها اشاره خواهد شد:

1- بررسی نقش برنامه ریزی شهری در تقلیل اثرات بلایای طبیعی

2- نواحی پرتراکم جمعیت و برنامه ریزی بیشتر جهت هرچه کمتر شدن اثرات بلایای طبیعی در این مناطق

3- بافت قدیم شهرها و برنامه ریزی و مصون سازی بیشتر این ناحیه آسیب پذیر در برابر بلایای طبیعی

4- بررسی و نحوه پیشگیری از بلایای طبیعی در نقاط شهری

5- بررسی و نحوه تأثیر بلایای طبیعی برروی ساخت و سازهای شهری

6- بررسی و نحوه تأثیر فرم شهر در کاهش اثرات بلایای طبیعی

7- ارزیابی نقش مسوولان مدیریت شهری در کاهش اثرات بلایای طبیعی

8- ارتقای آگاهی عمومی نسبت به اثرات بلایای طبیعی و نحوه مشارکت مردم در کاهش تأثیر آن‌ها

از این نکته نباید غافل شد که برنامه‌ریزی کاربری زمین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارها و در عین حال اهداف برنامه‌ریزی شهری جایگاهی حیاتی در تحقق مخاطره‌نگری در فرآیند توسعه‌ شهری داشته و مطالعه و تجربه برای بهبود روش‌ها و فرآیندهای تحقق آن، مسئله‌ مهم و اولویت‌مندی برای کاهش خطرپذیری جوامع شهری است.

با نگاهی به حوادث طبیعی چند دهه‌ اخیر و صحبت‌های مسئولان پایتخت نسبت به همین زلزله اخیرِ ملارد، به روشنی در می‌یابیم که بروز بلایای طبیعی موجب به وجود آوردن هزینه‌های مالی و انسانی سنگین برای دولت‌ها و جوامع می‌شود که عملیات امدادرسانی با در نظر گرفتن شرایط خاص و ویژه‌ای همچون تقاضای نامشخص، دسترسی نداشتن به اطلاعات دقیق در شرایط پس از بحران، خراب شدن و از بین رفتن مسیرهای حمل و نقل شهری و برون شهری و محدود بودن زمان امدادرسانی در صورتی که حجم فعالیت‌ها و هماهنگی‌های مورد نیاز بسیار بالا و فشرده است، می‌تواند تا حد امکان تلفات انسانی را کاهش دهد.

همچنین اسکان موقت پس از زلزله نیز یکی از همین شرایط است. زلزله کرمانشاه نشان می‌دهد با توجه به شدت تخریب ایجاد شده در ساختمان‌ها که آن‌ها را به مکان‌هایی ناامن برای ادامه‌ی زندگی تبدیل می‌کند و تا زمان بازسازی ساختمان‌های مسکونی، بازماندگان نیاز به محیطی موقت برای اسکان دارند.

در نظر داشتن عواملی چون نیاز به حجم بالایی از سکونتگاه‌ در مدت زمانی کوتاه پس از زلزله، ویژگی‌های اسکان موقت بسته به شرایط زمانی و مکانی سانحه و خصوصیات مشترک آن با سکونتگاه دائم، اهمیت استفاده از نظام‌های ساختمانی و روش‌های ساخت سریع سکونتگاه موقت را روشن می‌سازد.

فراموش نکنیم که بلایای طبیعی جزء جدانشدنی زندگی بشر است و در طول تاریخ تلاش‏های فراوانی برای مقابله با این حوادث به عمل آمده است. قابلیت‏های گسترده‏ی رسانه‏ها در جذب مخاطب انبوه و شکل‏دهی به افکار عمومی، آن‏ها را به ابزاری توانمند در مدیریت بحران‏ تبدیل کرده است.

باید دقت کرد که نیازهای مخاطبان در مرحله‏ی پیش از بحران، شامل: نیاز به آمادگی، آگاهی و اطمینان و مرحله‏ حین بحران، شامل: نیاز به اطلاعات، امنیت و همبستگی و مرحله‏ی پس از بحران، شامل: نیاز به پیگیری، امید و یادگیری است.

بنابراین، آگاهی‏بخشی، خبررسانی و تحلیل‏گری توسط ستاد مدیریت بحران از اهمیت خاصی برخوردار است که می‌بایست در دستور کار مدیران شهری قرار گیرد.
انتهای پیام / 137