عناصر مختلفی در مفهوم شناسی نصوص نقش دارند

به گزارش قم نیوز آیت الله علیدوست پیش از ظهر امروز در اختتامیه اولین جشنواره ادبی سیدعلی خان مدنی که در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) قم برگزار شد گفت: منظور از استنباط، کشف مراد خداوند از اسنادی است که در اختیار داریم.

وی افزود: استنباطی که در این بحث مطرح می شود، تنها فقه و کشف یک گزاره فقهی از نصوص مبین شریعت نیست، بلکه منظور، معنای عامی است که هم فقیه، درگیر آن است و هم مفسر و هر کسی که با معارف اسلام سروکار دارد.

وی تصریح کرد: تصور نکنیم که استنباط تنها به وسیله فقیهان انجام می شود؛ یک مفسر نیز گاهی با دو آیه به حسب ظاهر ناهمسو، یک متکلم گاهی با چند نص ناهمسو درگیر می شود و قطعا نیازمند استنباط خواهد بود.

دبیر علمی جشنواره سیدعلی خان مدنی بیان کرد: موضوع نجات بخش بودن محبت اهل بیت(ع) مساله مهمی است که در این زمینه 10 گروه آیه و روایت مطرح است؛ روایاتی وجود دارد که ولایت را تنها با عمل توام می داند و حتی روایاتی که محبت را بدون عمل نیز مطرح کرده است؛ در اینجا نیازمند استنباط علمی دقیق هستیم تا بهترین نتیجه را بگیریم.

آیت الله علیدوست اظهارکرد: منظور از مفهوم شناسی آن است، هر عالمی زمانی که به دنبال استنباط گزاره ای از قرآن و روایات است، باید آن را بر اساس عرف معیار انجام دهد، عرف به معنی زمان نزول آیات و صدور روایات است.

استاد حوزه بیان کرد: یکی از راه های بدست آوردن عرف معیار، مراجعه به لغت است؛ البته معتقد هستیم که گاهی اوقات مراجعه به لغت پاسخ نمی دهد و باید به نهاد دیگری مراجعه کرد؛ باید مفهومی که در قرآن و روایات آمده است با آنچه که در عرف معیار از آن اراده می شده، معنا شود و باید واژه ها را بر اساس عرف معیار معنا کنیم؛ راه ما نیز از طریق لغت انجام می شود ؛این فرایندی که یک فقیه یا یک عالم از قرآن و روایات طی می کند و واژه را از آنها می گیرد تا عرف معیار را پیدا کند را مفهوم شناسی گویند.

وی تصریح کرد: در این مسیر، یعنی مسیر مفهوم شناسی بایسته ها و آسیب هایی نیز وجود دارد؛ یعنی برخی مولفه ها شرط لازم است و برخی مسایل دیگر نیز آسیب زا هستند؛ هر بایسته ای اگر مطمح نظر قرا نگیرد آسیب می شود و هر آسیبی اگر مورد توجه قرار گیرد و از آن پرهیز شود به یک بایسته مبدل می شود.

دبیر علمی جشنواره سیدعلی خان مدنی بیان کرد: اولین بایسته، لزوم گسست واژه های برآینددار (موضوع) از غیر از آن است؛ برخی از واژه ها در متون فقهی موضوع اثر است؛ واژه عرض، دم، دیات شش گانه، آب، خاک و.. برایند ونتیجه دارند؛ یعنی در ادله شرعی موضوع هستند وباید آنها را شناخت ولی گاهی با مفاهیمی برخورد می کنیم که آنها هرچند بر سرزبان ها است ولی موضوعات برایند دار نیستند و در نصوص دینی ما نیز نیامده اند.

آیت الله علیدوست اظهارکرد: برخی از واژه ها در نصوص دینی وجود دارد، ولی بنا به قرائنی موضوعیت ندارد؛ یعنی واژه هایی که در فقه وغیر فقه با آن سروکار داریم سه قسم است؛ نخست واژه هایی موضوع حکم، واژه های تعلیمی و واژه هایی که در نصوص آمده و مورد حکم واقع شده است ولی با القای خصوصیت، آن واژه ملغی می شوند ؛حال کسی که اهل مفهوم شناسی باید آنها را از هم تفکیک کند.

استاد حوزه بیان کرد: مثلا واژه هایی چون سرایت که در مباحث قضایی از مباحث بسیار پربحث بوده است در نصوص ما وجود ندارد؛ همچنین واژه هایی سبب و مباشر در متون ما وجود ندارد و بعدا خلق شده است و به همین دلیل نباید روی این کلمات اصرارکنیم و آنها را به متون بار کنیم.

وی افزود: بایسته دوم لزوم توجه به اختلاف هیئت ها و اختلاف باب ها در مفهوم شناسی است؛ گاهی ماده دو واژه یکی است ولی چون هیئت آنها یکی است، بار شرعی و معنایی آنها یکی نخواهد بود؛ مثال فاتح و مفتاح از یک ماده است ولی ف ت ح در قالب اسم فاعل می رود، تلبس بالفعل را می طلبد؛ در مفتاح، شانیت گشودن و در فاتح، فعلیت گشودن لحاظ می شود.

عضو جامعه مدرسین تصریح کرد: اختلاف هیئت و لو با اشتراک در ماده گاهی دارای اقتضائاتی است؛ اختلاف در باب نیز گاهی اوقات معنایی در ثلاثی مجرد دارد، ولی نمی توانیم آن را در مزید بار کنیم؛ در صحیحه داود ذکر شده است که به نوعی می تواند تهمت را به خدمت دین درآورد؛ این روایت عجیب است؛ برخی از بزرگان به دنبال توجیه آن رفته اند و چون علامه مجلسی بیان کرده اند که «باهتوهم» را به معنی مبهوت کردن توام کرده است.

دبیر علمی جشنواره سیدعلی خان مدنی بیان کرد: مرحوم مجلسی در این زمینه به آیه ای از قرآن و به کلامی از جوهری نیز استفاده می کند؛ مشکل این استدلال این است که ایشان از ثلاثی مجرد برای باب مفاعله شاهد می آورد.

آیت الله علیدوست اظهارکرد: البته این روایت نیز از نوع همان روایاتی است که در این خصوص بیان شده است؛ اگر روایتی خلاف ضرورت بود، باید کنار گذاشته شود؛ حتی اگر روایتی ذکر شده است که خلاف قرآن و ضرورت عقل و اتفاق است را باید کنار گذاشت.

استاد حوزه بیان کرد: لزوم توجه به تاریخ توجه پیدایش یک اصطلاح از دیگر بایسته های این حوزه است؛ مثلا روایتی در خصوص وجب الاذان موجود است؛ ولی وجب در صدر اسلام به معنی ثبوت و مشروع بودن به کار برده می شده است.

وی گفت: ترجمه دقیق، بایسته دیگری است که در این زمینه وجود دارد؛ ید و رجلی که در عربی به دست و پای فارسی معنی می کنند، دارای یک تفاوت اساسی است؛ عرب برای هر کدام بخش های دست لغتی را استفاده می کند.

رئیس انجمن قه و حقوق حوزه علمیه قم اظهارکرد: لزوم رفتار شناسی لغوی ها از دیگر بایسته هایی است که در این حوزه باید مورد توجه قرار گیرد که شامل شش حوزه مطالعاتی است؛ محقق باید رفتار لغوی ها را بداند.

وی تصریح کرد: متاثر شدن از اعتقاد، رجوع به عرف معیار، لزوم توجه به نسبت واجبات، واژگانی که بارارزشی دارند، لزوم توجه به کار میدانی و مشاهده واژه ها در نظام حلقوی و هرمی در نصوص دینی از دیگر بایسته هایی است که باید در مفهوم شناسی مطمح نظر قرار گیرد.
انتهای پیام / 138