نگاهی به موزه تاریخی آستان مقدس حضرت معصومه(س)

به گزارش قم نیوز ۲۸ اردیبهشت روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی می باشد که لازم است پیش از معرفی موزه تاریخی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها مطالبی در خصوص روزه جهانی موزه بیان شود.

این گزارش می افزاید: روز جهانی موزه - گسترش موزه های دنیا و همكاری همه جانبه ی علمی ، فرهنگی و صنعتی، در جهت دستیابی به اهداف فرهنگی از طریق هماهنگ ساختن اقدامات بین المللی و تدوین برنامه هایی مؤثر است كه دارای خطوط اساسی همكاری مشترك و دو جانبه بین مردم و موزه ها در سطح جهانی باشد .
بر اساس همین عقیده،در قطعنامه ی شماره ی پنج ِ دوازدهمین مجمع عمومی كمیته ی بین المللی موزه ها ایكوم (ICOM) كه در 28 مه 1977 میلادی درمسكو برپا شد ، روز 18 مه برابر با 28 اردیبهشت به عنوان روز جهانی موزه ها اعلام شد و از آن سال در روز جهانی موزه درهمه ی كشورهای عضو ، مراسمی به مورد اجرا گذاشته می شود.

* تعریف موزه:
بر مبنای تعریفی كه" ایكوم "از موزه می دهد ، موزه عبارت است از مكان گردآوری ، نگهداری ، مطالعه ، بررسی كردن و به نمایش گذاشتن نعمتهای فرهنگی یا طبیعی به منظور آموزش ، پژوهش و ارزش دادن به این مجموعه ها و لذت بردن از آنها .

* روز جهانی موزه و میراث فرهنگی
معنای لغوی و اصطلاحی موزه:
نام موزه از لغت فرانسوی Musee گرفته شده و به معنی مكانی است كه مجموعه بزرگی از آثار باستانی و صنعتی و چیزهای گرانبها را درآن به معرض نمایش می گذارند و دانشمندان ، پژوهشگران ، هنرمندان و... از آن استفاده می كنند. كلمه موزه را فرانسویان از لغت یونانی گرفته اند . موزه نام تپه ای در آتن بود كه در آن عبادتگاهی برای موزه ( الهه یونانی ) قرار داشت.
امروزه در كشورهای مختلف جهان موزه های متعدد آثار باستانی، مردم شناسی، طبیعی، حیوانات ، وحوش و ... ، مجموعه ی تاریخی آن كشورها را بازگو می كند. فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیاء و وسایلی كه در موزه ها جمع آوری شده ، شناخته می شود. یكی از راههای شناخت اقوام گذشته و آشنایی با نحوه ی زندگی آنها ، از طریق موزه ها به دانش آموزان و دانشجویان آموزش داده می شود.
* تاریخچه موزه:
پژوهشگران و متخصصان موزه داری ، به دنبال ریشه یابی واژه ی موزه به مبداء هلنی * بسنده كرده و تاریخ موزه و تاریخگذاری این پدیده را این گونه تعریف كرده اند :
معبد خدایان هنر شعر و موسیقی كه بر فراز تپه ای در آتن قرار داشت ، نخستین موزه ای است كه در تاریخ موزه ها از آن نام برده می شود و موزه آشمولین در شهر آكسفورد ، نخستین موزه ای است كه آثار مشرق زمین را در خود محفوظ نگه داشته است.
* روز جهانی موزه و میراث فرهنگی
نخستین موزه در قاره ی آسیا ، موزه ی آرمیتاژ در لنینگراد روسیه است و اولین موزه ی ایران در سال 1295 ه . ش به نام موزه ی ملی ایران پایه گذاری و افتتاح شده است. سال 1746 م . را در تاریخ تحول و تكامل موزه ها ، باید نقطه ی عطفی به شمار آورد؛ چرا كه در این سال نویسنده ی فرانسوی " لاخون دوسن ین " عقاید و اندیشه های نوینی را در مورد موزه عنوان كرد كه موجب تحرك و تسریع در بنیادگیری موزه ها شد. چهار سال پس از آن به سال 1750 م . اولین موزه ی واقعی جهان در قصر لوكزامبورگ بر پا شد.

اهداف موزه:
هدفهای موزه را می توان بدین صورت خلاصه كرد :
1- یکی از اهداف موزه ،نگهداری آثار گذشتگان و نمایش و انتقال آنها به آیندگان .
2- ارزیابی و قیاس میان پدیدارهای تاریخی ، عملی ، فنی ، صنعتی و هنری ِ گذشته و حال.
3- یکی دیگر از اهداف موزه که میتوان نام برد،ایجاد و تقویت تفاهم میان ملل و اقوام است.
4- شناخت و نمایش سهم اقوال و ملل در فرهنگ و تمدن جهانی .
5- اعتلاء و بهبود میزان دانش محصلان، دانشجویان، پژوهشگران و ... .
6- جلوگیری از انهدام فرهنگ بومی و ایجاد سدی در برابر فرهنگهای نامأنوس ،نیز از دیگر اهداف موزه است.
منشاء موزه ها ، خواه در گنجینه های سلطنتی یا كلیسایی ِ قرون وسطا و یا در اطاقهای كوچك ِ حاوی اشیاء و نمونه های كمیاب كه در فاصله قرنهای شانزدهم و هجدهم میلادی گرد آوری شده ، نهفته است.
* انواع موزه ها:
نخستین گونه بندی كه در ممالك بسیاری به قوه ی خود باقی است و همچنان دراسامی كمیته های تخصصی " ایكوم " انعكاس دارد، تمایز بین موزه های هنری ظریفه، هنرهای كاربردی، باستان شناسی ، تاریخ ، مردم شناسی، علوم طبیعی ، دانش و تكنولوژی ، موزه های منطقه ای محلی و موزه های تخصصی است.
در عین حال، سیر تحول موزه ها از جنگ دوم جهانی به این سو، به تدریج مرزهای بین رشته ها و مجموعه ها را از میان برداشته است.اكنون موجه تر به نظر می رسد كه موزه ها را به انواع زیر تقسیم كنیم.

1- موزه های هنری 2- موزه های تاریخی 3- موزه های تخصصی 4- موزه های علمی 5- موزه های فنی وصنعتی

1- موزهای تاریخی: آثار و اشیاء قدیمی را كه می توانند گویای زمینه و پیشینه ی مردم شناسی و باستان شناسی و تاریخی باشند درخود جای داده اند.

2- موزه های تخصصی: آثار تاریخی ، هنری و فنی را به مناسبت های ویژه ، درمعرض دید مردم قرارمی دهند. دو نوع این موزه ها را به موزه ها در هوای آزاد و موزه ی محلی مرسوم كرده اند.

3- موزه های علمی: گیاهان ، جانوران ، سنگها ، خاكها ، سنگواره ها و آنچه را كه دست بشر در خلق آنها دخالت نداشته است ، تهیه و نگهداری می كنند كه به انواع موزه های تاریخی طبیعی ، جانوران زمینی ، گیاهان، ماهی ها و جانوران دریایی طبقه بندی می شوند.موزه های علمی ، مواظبت شده ترین و فعال ترین موزه ها هستند.
موزه های علوم طبیعی می باید نقش ویژه درآگاه سازی و متقاعد ساختن مردم ایفا كنند و در سطح علمی ، این موزه ها ، اسنادی بالغ بر میلیونها نمونه هستند كه پیشرفت دانش را از دیدگاه رشته های متعدد میسر می سازند و دراختیار پژوهشگران می گذارند .

4- موزه های فنی و صنعتی: ساخته های فنی وصنعتی انسان را در زمینه های اختراعات ، اكتشافات ، وسایل نقلیه، ماشین آلات و مانند آنها به نمایش می گذارند و به نامهای موزه اختراعات ، موزه اكتشافات، موزه ماشین آلات و موزه وسایل نقلیه و غیره موسوم شده اند .

5- موزه های هنری: آثار و اشیاء زیبایی درباره ی نقاشی، معماری و مجسمه سازی، هنرهای تزیینی و صنایع دستی، لوازم خانگی، موزه خط و خطاطی ، كتاب و صحافی ، موزه ی سرامیك و كاشی، موزه ی قالی و قالیبافی ، موزه ی كنده كاری و منبت كاری و صنایع چوبی ، موزه ی گوهری و گوهرها و بالاخره موزه ی منسوجات ، طبقه بندی می كنند.

* تاریخچه موزه آستان مقدس
بارگاه حضرت معصومه (س) برکات زیادی برای کشور ما و خصوصاً مجاورین آن داشته است که یکی از آن‌ها توجه جدی‌تر به موضوع تشکیل موزه در شهر قم می‌باشد. با توجه به نفایس ارزشمندی که اقشار مختلف به این بارگاه نورانی اهداء کرده بودند ضرورت تأسیس موزه در این شهر بیش و پیش از سایر شهرها احساس شد و عملاً نیز به اجرا در آمد، به‌گونه‌ای که پس از تهیه و تدارک مقدمات لازم، در صحن زنانه حرم مطهر و در مکانی که هم‌اکنون به مسجد شهید مطهری نامیده می‌شود در تاریخ 21 آبان ماه 1314 شمسی، موزه آستانه افتتاح گردید.

در کتاب راهنمای قم تألیف مرحوم سید علی‌اکبر برقعی که در سال 1317 شمسی توسط آستانه مقدسه انتشار یافته به تاریخ تأسیس موزه آستانه اشاره‌ شده است:
«در سال 1314 خورشیدی برحسب دستور وزارت معارف و اوقاف برای نگاهبانی اشیاء نفیس آستانه و به‌منظور استفاده عامه در ضلع غربی صحن زنانه، بنائی به نام موزه پرداخته گشت» صفحه 148 و 149
«پیش از تأسیس موزه آستانه اشیاء نفیس و گران‌بها در یک اتاق متصل به رواق به نام خزانه، مضبوط بود و خدام آستانه آن را پاسبانی می‌کردند و یکی از وظایف حتمیِ خدام در هر کشیک حفظ و حراست از این اشیاء بود. اشیاء و نفایس مزبور به‌هیچ‌وجه مورداستفاده عموم قرار نمی‌گرفت و هرسال یک یا دوبار، درب خزانه برای گردگیری و بازرسی خزانه باز می‌شد». (راهنمای قم – صفحه 118 و 119).
«محل موزه قم، ساختمانی به نام فرش خانه بوده است که بعد از تخصیص دادن به موزه، تعمیرات مفصلی در خارج و داخل آن بر طبق دستور آقای آندره گدار فرانسوی (باستان‌شناس معروف و طراح موزه ایران باستان) و سرپرستی آقای «ابوالقاسم»، معمار شهرداری انجام‌گرفته و همچنین بنای سر درب موزه با آقای «استاد حسن بنا» بوده است». (تاریخچه ساختمان‌ها و تعمیرات معارفی و اوقافی 1313-1314 / صفحه 70)
«از همان تاریخ (زمان افتتاح موزه) آقای محمود راد به سمت مدیر موزه معرفی و منصوب گردید. در اول شهریورماه 1315 آقای راد به شیراز منتقل و آقای محمدتقی سپهبدی به مدیریت موزه منصوب شد». (راهنمای قم – صفحه 148 و 149).

* شروع فعالیت موزه‌ی آستان
فعالیت این موزه تا حدود دی‌ماه سال ۱۳۵۳ ادامه یافت و از آن تاریخ تا سال ۱۳۶۱ به دلایل متعدد ازجمله لزوم گسترش فضاى جانبى موزه و احداث ساختمان فعلی، فعالیت موزه متوقف شد و از فروردین‌ماه 1361 فعالیت مجدد موزه در ساختمان جدید آغاز گردید، که همچنان ادامه دارد. هرچند در سال 1371 شمسی، زیرزمین موزه به مساحت پانصد متر به فضای قبلی اضافه گردید و مساحت موزه به یک هزار متر افزایش یافت ولی به علت کثرت آثار، ساختمان فعلی موزه از کمبود فضا شدیداً رنج می‌برد به‌گونه‌ای که نیمی از آثار و نفایس موزه امکان نمایش آن وجود ندارد، که انتظار می‌رود در راستای رفع این مشکل مهم، تدابیر لازم توسط مسئولین محترم اتخاذ گردد.
* معرفی مجموعه آثار موزه
مجموعه آثار موزه بیش از شش هزار قلم اثر تاریخی و هنری است. این گنجینه ارزشمند بیش از بیست بخش می‌باشد.قدیمی‌ترین بخش آثار، متعلق به هزاره اول و دوم پیش از میلاد مسیح است. بخش اعظم آثار موزه متعلق به ادوار اسلامی است. مجموعه آثار موزه شامل بخش‌های متنوعى ازجمله بخش قرآن‌های خطى از قرن دوم تا دوره معاصر، کتاب‌های خطی (تاریخی، ادبی، اخلاقی)، مسکوکات ادوار اسلامى و پیش از اسلام، تابلوهاى نقاشى و شمایل مینیاتورى، تابلوهای نفیس خط و تذهیب، آثار خاتم‌کاری و منبت‌کاری، ظروف سفالینه متعلق به هزاره اول و دوم قبل از میلاد مسیح و ادوار اسلامى، ظروف چینى و شیشه‌ای، کاشی‌های زرین‌فام با طرح‌ها و نقوش و کتیبه‌های زیبا مربوط به قرون ششم تا هشتم هجرى قمرى، آثار حجارى و سنگ‌های تزئینى، لوازم فلزى با تزئینات قلم‌زنی، قالی‌ها و قالیچه‌های دستباف ابریشمى دوره صفوى و قاجار و پارچه‌های دستباف، همچنین انواع تمبر و اسکناس‌های ایرانی و خارجی و مجموعه موجودات دریایی از دیگر بخش‌های آثار موزه را تشکیل می‌دهد.

* گنجینه قرآن‌های خطى موزه
این بخش به لحاظ تعداد و تنوع آثار و برخوردارى از شیوه‌های ممتاز هنر کتاب‌آرایی مانند تذهیب، تجلید، خوشنویسى اهمیت بسیار زیادى دارد. برخى از قرآن‌های موزه در قرون آغازین حیات اسلام یعنى در قرن دوم و سوم هم‌زمان با حکومت خلفاى عباسى کتابت شده و برخى نیز در سایر ادوار اسلامى، مصادف با حکومت آل بویه، سلجوقیان، ایلخانیان، تیموریان، صفویان و قاجاریان نوشته شده است. تعداد زیادی از قرآن‌ها، مربوط به دوره صفوی است که البته این مقطع از تاریخ ایران درواقع دوره اوج شکوفایی رشته‌های مختلف هنری ازجمله فنون مختلف کتاب‌آرایی است.

* کتابت قرآن روی پوست، پارچه، کاغذ:
قرآن‌هایی که در قرون اولیه اسلامی کتابت شده جنس ورق‌های آن از پوست حیوانات حلال‌گوشت بوده بعدها با ساخت و تولید کاغذ به‌تدریج استفاده از پوست در کتابت قرآن از رونق افتاد و کاغذ دست‌ساز به‌عنوان مهم‌ترین وسیله نوشت‌افزار، جای پوست را گرفت. بدین ترتیب جنس اکثر اوراق قرآن‌های موزه از جنس کاغذ می‌باشد. که متشکل از الیاف گیاهی بوده و دارای انواع مختلفی است که ازجمله آن‌ها کاغذ خانبالغ، سمرقندی، کاغذ ترمه را می‌توان نام برد. یک نمونه ویژه از قرآن‌های موزه از ابتدا تا انتها بر روی پارچه کرباس کتابت شده است.
نوع خط: قرآن‌های موزه عمدتاً به خط کوفی، ثلث، نسخ، رقاع، محقق، ریحان، نستعلیق نوشته‌شده است برخى از آن‌ها از آغاز تا انتها به یک شیوه از خط خوشنویسى شده و برخى دیگر به شکل توأمان نویسى کتابت شده است
نوع مرکب: هنرمندان خوشنویس برای کتابت قرآن و نوشتن متن سوره‌ها و آیات معمولاً از مرکب مشکی استفاده می‌کردند و گاه از سایر رنگ‌ها برای تعیین علائم، اعراب و اعجام (نقطه‌گذاری) بهره می‌جستند.
قرآن‌های موجود در موزه اکثراً با استفاده از مرکب مشکی کتابت شده است اما در برخی از قرآن‌ها از ابتدا تا انتهای آیات و سور قرآنی، با آب‌طلا نوشته‌شده است. همچنین برخی از قرآن‌ها با استفاده از مرکب مشکى، آب‌طلا و رنگ لاجورد خوشنویسی شده است.
* ترجمه قرآن‌ها:
تعدادی از قرآن‌های موزه داراى ترجمه فارسى است که در بعضى از آن‌ها هم‌زمان با کتابت متن آیات، نگارش ترجمه نیز به دنبال آن انجام پذیرفته، ولى در برخى از نسخه‌ها پس از سپرى شدن مدت‌زمانی طولانى ترجمه فارسى به خط نسخ یا نستعلیق بر آن افزوده‌شده که تنوع سبک ترجمه در دوره‌ها و قرون مختلف که بیانگر سیر تاریخى تحول زبان و ادب پارسى است از نکات حائز اهمیت در قرآن‌های مترجم است.

* هنرمندان خوشنویس:
در ادوار مختلف کاتبان و خوشنویسان چیره‌دستی در ممالک اسلامی به‌ویژه در کشور ما ایران ظهور کرده‌اند که عده بسیاری از آن‌ها با خلق آثاری ارجمند و ماندگار، نامی جاودانه در عرصه هنر خوشنویسی یافته‌اند.
برخی از خوشنویسان سراسر عمر خویش را صرف کتابت قرآن نموده‌اند به‌عنوان نمونه در ذیل صفحه پایانی یکی از قرآن‌ها که در شهر لاهیجان و توسط علی ابن محمدصادق اصفهانی در دوره قاجار کتابت شده نامبرده یادآور می‌شود که این قرآن یک‌صد و بیست و یکمین قرآنی است که به کتابت آن اهتمام نموده است.
در بخش قرآن‌های خطی موزه، آثار ارزشمندى از خطاطان ادوار اسلامى همچون ابوالقاسم حدادی، غیاث‌الدین محمد بن احمد خلیلی تبریزی، میرزا احمد نیریزى، فیض‌الله لاهورى، شمس‌الدین عبدالله، دوست، محمد بن سلیمان الهروى، محمد مؤمن حسینی اردستانی، علی‌نقی بن محمد کبیر ربانى، سید ابوطالب نیریزی و زین‌العابدین محلاتی، ام سلمه و ضیاء السلطنه، وجود دارد.
از ام سلمه و ضیاء السلطنه، دختران فتحعلی شاه قاجار دو نمونه قرآن به خط نسخ و ترجمه نستعلیق در موزه وجود دارد که ازنظر کیفیت و تذهیب بسیار حائز اهمیت می‌باشد

* قدیمی‌ترین قرآن‌های موزه:
قدیمی‌ترین قرآن موزه در سال ۱۹۸ هجرى قمرى کتابت شده و در آغاز آن نام مأمون خلیفه عباسى مشهود است. بعضى از قرآن‌ها بر روى پوست و برخى دیگر بر روى پارچه و سایر قرآن‌ها بر روى انواع کاغذ نوشته‌شده است.
کهن‌ترین قرآنی که هم دارای رقم و نام کاتب و هم دارای تاریخ کتابت است، قرآنی است به خط کوفی که در قرن ششم و سال 566 قمری، کتابت شده است.
با توجه به اینکه اغلب قرآن‌های کتابت شده در قرون گذشته خصوصاً در سده‌های آغازین اسلام فاقد نام و نشان کاتب و تاریخ کتابت می‌باشد، اما در تعداد اندکی از آن‌ها خوشبختانه نام کاتب و تاریخ کتابت مشاهده می‌شود. این قرآن ازجمله این موارد نادر و کم‌نظیر است. کاتب این قرآن «ابوالقاسم بن ابی یوسف بن شهر کیا الحدادی» است، که در سال 566 هجری قمری کتابت شده و متعلق به قرن ششم هجری قمری است.

* تزئینات قرآن‌ها:
بیشتر صفحات قرآن‌ها با بهره‌گیری از هنر زیبا و ظریف و پرکار تذهیب مزّین شده و با استفاده از نقوش زیباى گل‌وبوته اسلیمى، ترنج، سر ترنج، لچک ترنج، شمسه و شرفه، جدول‌کشی و کمند زرین، زنجیره و به کمک انواع رنگ‌ها مانند لاجورد، شنجرف و طلا به شیوه‌ای بسیار زیبا و دل‌انگیز آراسته‌شده‌اند.

* جلدهای قرآن‌ها:
قرآن‌های موزه عمدتاً داراى انواع جلدهاى زیبا شامل جلد چرمى ساده، چرمى ضربى، سوخت معرق، جلد طلاکوب، جلد روغنى (لاکى) با تزئینات گل و مرغ و گل‌وبوته و همچنین برخى قرآن‌ها داراى جلد طلاپوش با سرطبل است.
بیش از شصت نمونه از قرآن‌ها نیز دارای جلد روغنى (لاكى) با تزئينات گل و مرغ و گل‌وبوته می‌باشند.

* قرآن منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام:
یکی از قرآن‌های موزه به خط کوفی و متعلق به قرن سوم هجری قمری است. دارای قطع وزیری کوچک بیاضی بوده و جنس اوراق آن از نوع پوست می‌باشد. این قرآن منسوب به حضرت امام حسن عسکری علیه السلام و واقف آن فردی به نام شاه قلی مهردار بوده که در دوره صفوی و به سال 956 هجری آن را وقف نموده است.
* قرآن منسوب به امام رضا علیه السلام
اما از دیگر قرآن‌های نفیس به خط کوفی که از اهمیت خاصی برخوردار است، قرآنی منسوب به خط امام رضا علیه السلام است که بر پوست آهو نوشته‌شده و دارای جلد چرمی است که از سال‌های قرن سوم هجری قمری به یادگار مانده است.
این قرآن شامل تعدادی از سوره‌های قرآن است که واقف آن مرحوم سید محمدمهدی سادات طالقانی ساکن الیگودرز بوده که در سال 1373 به موزه آستانه اهداء نموده است.

* قرآنی نفیس از دوره صفوی
یکی از قرآن‌های موزه که از شاهکارهای دوره صفوی محسوب می‌شود، قرآنی است به خط ريحان بسيار عالي که توسط «حاجي غیاث‌الدین محمد بن احمد بن خليلي تبريزي» در سال 992 هجری قمری کتابت شده است. اين قرآن پنجاه و هشتمين قرآني است كه توسط كاتب نوشته‌شده است. داراي جلد چرمی سر طبل دار، پوشش طلايي روي جلد و پشت جلد و روي سر طبل به شيوه ضربي انجام‌شده پوشش سطوح داخلي طرفين جلد و سر طبل به شيوه سوخت معرق بسيار عالي تزئين شده است.
واقف این قرآن فاطمه مادر شاه سليمان صفوي است. داراي وقف نامه در 15 سطر به خط رقاع و به تاريخ 1098 هجري قمري است ذیل وقف نامه دست خط و اثر مهر علامه مجلسی مشاهده می‌شود.

* بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین قرآن کشور از دوره قاجاری:
از دیگر آثار بسیار ارزشمند در این موزه، قرآنی به وزن 120 کیلوگرم در 587 صفحه به خط نسخ همراه ترجمه آیات به خط نستعلیق بوده که جلد آن چوبی و دارای روکشی از جنس چرم به رنگ قهوه‌ای و با سر طبل است که به‌عنوان لایه محافظ قسمت جلو اوراق کتاب، کاربرد دارد و متعلق به دوره قاجاری است.

این قرآن بزرگ‌ترین قرآن موجود در کشور ما محسوب می‌شود که از دوره قاجاری به یادگار مانده است ابعاد هر ورق آن 122×75 سانتی‌متر است. متن اصلی به خط نسخ جلی و ترجمه آن به خط نستعلیق شنجرفی بوده که ذیل هر سطر تحریر شده است. این قرآن فاقد نام کاتب است/ واقف این کتاب شریف آقای علی‌اکبر بهمن و بانو صغری می‌باشند. این قرآن در تاریخ 28 شهریورماه سال 1330 هجری خورشیدی به موزه آستانه مقدسه قم اهداء گردیده است.

موزه آستانه مقدسه قم در جوار بارگاه حضرت معصومه(س) گنجینه‌ای بس ارزشمند و کم‌نظیر می‌باشد که مجموعه آثار آن ما را با گوشه‌ای از تاریخ، هنر و فرهنگ کهن سرزمین بلندآوازه ایران آشنا می‌کند. به‌منظور حفظ، نگهداری، معرفی و آشنایی با این گنجینه گران‌قدر باید بیش‌ازپیش بکوشیم و قدردان این میراث گران‌قدر باشیم.

موزه آستان مقدس کلیه ایام هفته به‌غیراز ایام سوگواری رسمی همه‌روزه از ساعت 8 صبح الی 17 عصر جهت بازدید علاقه‌مندان دایر می‌باشد. قیمت بلیط ورودی برای هر نفر بیست هزار ریال است. بازدید گروهی از موزه با هماهنگی قبلی و ارائه معرفی‌نامه به‌صورت نیم بهاء انجام می‌شود. موزه آستان مقدس در میدان آستانه واقع شده است.
لازم به ذکر است کلیه موزه های سراسر کشور امروز (28 اردیبهشت) برای بازدید عموم رایگان است.
تهیه و تنظیم : اکبر پوست چیان

انتهای پیام/ 138