مفهوم « عمل صالح » از دیدگاه استاد پرورش

« انّ الذین آمنوا و عملو الصالحات سیجعل لهم الرّحمن ودّاً » (سوره مریم، آیه ۹۶)

«مسلماَ کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، بزودی خدای رحمان، آنان را محبوب می‌گرداند».
تبیین مفهوم «عمل صالح» که در قرآن کریم نسبت به آن تاکید فراوان شده است و سعادتمندی انسان در دنیا و آخرت در ارتباط پیوسته با آن می‌باشد، از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است.

استاد پرورش در تعریف عمل صالح و ویژگی‌های آن مباحث زیادی داشته‌اند که چندین نکته را به صورت کوتاه و اشاره‌ای مطرح می‌کنم.
اولاَ تعریفی که ایشان از « عمل صالح » در معنای قرآنی‌اش به طور خلاصه ارائه می‌کردند، عبارت بود از « عمل بجا و ثمربخش» که در شرایط گوناگون و زمان‌ها و مکان‌های مختلف،‌اقتضائات خود را دارد.

به عنوان مثال، نقل است که حضرت امام حسن مجتبی (ع) در مسجد مشغول اعتکاف بودند و انسان مسلمانی به حضرت رجوع کرد و عرض نیازی داشت که حضرت بلافاصله اعتکاف را رها می‌کنند وبرای انجام حاجت آن فرد مومن از مسجد خارج می‌شوند، شخصی از معتکفین به حضرت عرض می‌کند که زمان زیادی به پایان اعتکاف نمانده است، شما فعلا کار این شخص را رها کنید تا از ثواب معتکفین محروم نشوید! در اینجا حضرت در جواب او می‌فرمایند شنیدم از پدرم که از رسول اکرم نقل فرمودند: هر کس حاجت برادر مومنش را برطرف کند، همچون کسی است که ۹ هزار سال عبادت خدا را بکند در حالی که روزها روزه و شبها به بیداری و تهجد مشغول باشد.
این ماجرا نمونه‌ای از تعویض شکل عمل صالح که تابع شرایط زمان و مکان و رعایت مصالح فردی و اجتماعی است، می‌باشد.

مثالی دیگر،‌حضرت امام حسین(ع) جهت شرکت در کنگره عظیم «حج» به عنوان یک عمل صالح به مکه آمد‌ه‌اند، ولی آنگاه که در می‌یابند امویان، نقشه قتل و ترور ایشان را در مسجد الحرام دارند و از طرفی اگر در مکه بمانند، امنیت حرم امن الهی مخدوش می‌شود وفضای رعب و وحشت بیشتر شده و علاوه بر اینها هم اکنون زنده ماندن ایشان «عمل صالح » است، درنگ نکرده و روز قبل از عرفه از مکه خارج می‌شود و به سمت عراق حرکت می‌کند و قبل ازحرکت چه زیبا در جمع یاران خود،‌خطبه می‌خواند :« ... خُطّ الموت علی ولد آدم، مَخَطّ القلاده علی جید الفتاه و ما اولهنی الی اسلافی اشتیاق یعقوب الی یوسف...»

یعنی مرگ بر فرزند آدم نوشته شده است و همانند گردنبندی که جوانان برگردن آویزند، مرگ مانند آن قلاده است که برگردن انسان گذاشته‌اند و خدا می‌داند من چقدر واله دیدار اجداد و گذشتگانم هستم، همانند اشتیاق دیدار یعقوب به یوسف !

پس حضرت امام حسین(ع) از مرگ کوچکترین هراسی نداشت، بلکه عمل صالح خود را در کربلا می‌دید و لذاآهنگ عراق کرد و فرمود :« من کان باذلا فینا مهجته و موطنا علی لِقا الله نفسه فلیرحل معنا، فاننی راحل مصبحاً انشاء الله تعالی » یعنی هر کس می‌خواهد خون مهجه قلبش را برای ما نثار کند ولِقا الهی را می‌خواهد، پس با ما حرکت کند و من فردا صبح انشاءالله حرکت خواهم کرد.

استاد پرورش می گفتند رمز عمل صالح در همین است که با توجه به کلی بودن مفهومش، در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، تغییر و تبدیل می‌شود و جهت گیری‌های گوناگونی پیدا می‌کند و لذا از فرسودگی در امان است و همیشه حالت پویایی خود را دارد.

اما اینکه از کجا بفهمیم عملمان، یک عمل صالح است؟ در قرآن کریم بر عمل صالح،آثار فردی و اجتماعی را مترتب دانسته که از آن اثار، انسان می‌تواند به صالح بودن عمل خود پی ببرد.

۱. اولاً عمل صالح باید انسان را در مسیر تکامل هدایت فرماید،‌چرا که فرموده است :‌« ان الذین آمنو و عملو الصالحات یهدیم ربهم بایمانهم» یعنی بدرستی کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، پروردگارشان به همان ایمانشان،‌هدایتشان خواهد کرد (سوره یونس ایه ۹)

۲. ایمان و عمل صالح باید سبب خروج انسان از ظلمات به سوی نور شود زیرا فرموده است: لیخرج الذین آمنوا و عملو الصالحات من الظلمات الی النور. (تا آنکه کسانی را که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند را از ظلمات به سوی نور خارج کند).

۳. ایمان و عمل صالح باید پوششگر زشتی‌ها باشد. انسان باید توجه داشته باشد که در اثر عمل فاسد، مسخ می‌شود و بالعکس در اثر عمل صالح، کمال می‌یابد. ایمانی که عمل صالح را به همراه دارد، موجب پاک شدن انسان از پلیدی‌ها می‌شود و سیئات انسان را به حسنات و بدی‌ها را به نیکی‌ها تبدیل می‌کند. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: والذین آمنوا و عملو الصالحات لنکفرن عنهم سیئاتهم (عنکبوت، آیه ۷۶) یعنی کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، ما زشتیها‌ی آن‌ها را می‌پوشانیم. و یا در جای دیگر فرموده است: «من تاب و عمل عملا صالحا فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات» (فرقان، آیه ۷۰) یعنی کسانی که از راه باطل خود بازگشت نمایند و عمل صالح انجام دهند، پس خداوند، گناهان و زشتی‌های آنان را به خوبی‌ها و نیکی‌ها تبدیل می‌‌کند.

۴. ایمان و عمل صالح باید زندگی پاک و پاکیزه‌ای را برای انسان پدید آورد، چرا که فرموده است: «من عمل صالحهاَ من ذکر او انثی و هو مومن فلنحیینه حیاة طیبه »یعنی هر انسانی اعم از زن و مرد، عمل صالحی را انجام دهد، او را به حیات طیبه (پاک و پاکیزه) زنده می‌سازیم. (سوره نحل، آیه ۹۷)

۵. ایمان و عمل صالح باید ظلم و نقص را از انسان دور سازد. مهم‌ترین عامل بازدارنده انسان از راه عدل و کمال، ترس از ظلم و هضم است، ظلم یعنی ستم و تبهکاری و هر چیزی که در موضع حقیقی خود قرار نگرفته است و هضم نیز به معنای نقص و کمبود و شکستگی و شکافی که سبب نقص و سستی می‌شود.

ظلم ضد عدل است و هضم نیز ضد کمال است و قرآن کریم می‌فرماید: و من یعمل من الصالحات و هو مومن فلایخاف ظلما و لا هضما یعنی کسانی که اهل ایمان هستند و عمل صالح انجام می‌دهند از هیچ ظلم و هضمی هراس ندارند. (سوره طه، آیه ۱۱۲)

بنابراین اگر می‌بینیم صالحان در مبارزاتشان با ستمگران هیچ هراسی ندارند، بدان جهت است که آنان بواسطه عمل صالحی که انجام می‌دهند، اثر وضعی‌اش این است که از هیچ ظلم و هضمی نمی‌هراسند و هیچ وحشتی از آنان نخواهند داشت.

۶. ایمان و عمل صالح، دوستی خداجویانه ایجاد می‌کند. انسان‌ها فطرتا الهی هستند و براساس آن فطرت خداگرایانه‌شان به مردان صالح و با ایمان عشق می‌ورزند، کما اینکه انبیاء بزرگ الهی از ابراهیم، نوح، عیسی، موسی و محمد (ص) و یا امامان از حضرت علی (ع) و دیگر حضرات معصومین (ع) گرچه در بین ما نیستند، و لیکن جان انسان‌‌ها مملو از حب و عشق و علاقه به آن‌ها است، این اثر‌‌ همان اعمال صالح آنان است که خدای متعال وعده فرموده است: ان الذین آمنوا و عملوالصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا یعنی کسانی که ایمان داشته باشند و عمل صالح بجا آورند، بزودی خدای رحمان آنان را محبوب مردم می‌گرداند. (سوریه مریم، آیه ۹۶)

استاد پرورش، حقیقتا از مصادیق بارز این آیات شریفه بود و تمام این مواردی که ذکر شد در زندگی ایشان پدیدار بود، از مبارزه با ستمکاران هیچ وحشت و هراسی نداشت، زندگی پاک و پاکیزه‌ای داشت و از هر گونه عیب و پلیدی به دور بود و خدای متعال او را محبوب همه متقین، صالحین، شهداء ، مومنان و مسلمانانی که او را می‌شناختند، کرده بود و یک نماد آن در زمان رژیم گذشته آن بود که وقتی ایشان را دستگیر کردند، هزاران دانش آموز با شجاعت به خیابانها ریخته و در هواداری ایشان به تظاهرات پرداختند و مدارس درسطح شهر مهمی مثل اصفهان به تعطیلی کشیده شد و دامنه ناآرامی‌ها رو به گسترش بود که رژیم شاه به هراس افتاد و ایشان را موقتا آزاد کرد.

یک نمونه دیگر این محبوبیت، تشییع جنازه ده‌ها هزار نفری مردم اصفهان است که از این انسان پاک و مخلص انجام دادند و حتی حضرت آیت الله جعفر سبحانی دامت برکاته فرمودند، تشییع جنازه این معلم بزرگ در اصفهان، در حد تشییع مراجع تقلید بود.
آنچه که عرض کردیم اثرات فردی ایمان و عمل صالح بود که از بیانات استاد پرورش مستفاد شد و البته اثرات اجتماعی نیز بر جامعه‌ای که افراد با ایمان و صالحی داشته باشد، پدید خواهد آمد که در بخش بعدی تقدیم می شود.

مرتضی نجفی قدسی
13/12/1392

انتهای پیام / 125