حسین بن روح؛ نائب خاص امام زمان(عج)

نیابت از جانب امام معصوم (ع) از واژگانی است که به ویژه بعد از غیبت دوازدهمین امام شیعه به طور جد مورد توجه قرار گرفت و آن حضرت، نوابی را برای ارتباط با جامعه معین نمودند.

نائب از ریشه لغوی «ناب ینوب نوبا» است و به معنی نزدیک شدن، رجوع کردن و... می‌باشد، و به تناسب با همین معانی، اصطلاحاً به معنی جانشین و قائم مقام به کار رفته است؛چرا که نایب و جانشین نیز به «منوب عن به» رجوع کرده و به او نزدیک تر است.

کاربرد کلمه نایب
واژه نایب و جمع آن، نوّاب، مانند طالب که جمع آن طلاب می‌باشد، درباره سفرای اربعه عصر غیبت صغرا، استعمال شده است. لازم به ذکر است که تعبیر «نایب و نواب»، مخصوص سفرای اربعه عصر غیبت صغرا ست؛ چراکه نایب به معنای جانشین و قائم مقام به کار می‌رود و این معنا در مورد نواب اربعه،که به طور مطلق به عنوان نایب حضرت مهدی (ع) و جانشین او و تنها واسطه بین او و شیعیان بود، قابل صدق است

انواع نیابت:
همانطور که غیبت امام دوازدهم به دو مرحله غیبت صغرا و کبری تقسیم می‌شود، نیابت نیز دارای دو مرحله و دو گونه است:نیابت خاصه در غیبت صغرا و نیابت عامه در غیبت کبری.

نایب خاص
نیابت خاصه آن است که امام، اشخاص خاصی را نایب خود قرار دهد و به اسم و با مشخصات معرفی کند،‌ و هرکدام را خود آن حضرت و یا به وسیله نایب پیش از او،به مردم بشناساند. همانطور که امام حسن عسکری (ع) این کار را انجام داده و فرمود:
عَمری و پسرش (عثمان بن سعید، نایب اول و محمد بن عثمان، نایب دوم) مورد اعتماد هستند. هرچه آن‌ها به تو برسانند از من می‌رسانند و آن‌چه به تو بگویند از جانب می‌گویند. (الغیبة شیخ طوسی، ص ۳۶۰ ح ۳۲۲)

بنابراین کسانی که در دوره غیبت صغرا، نیابت داشته‌اند و با اسم معرفی شده بودند، نایب خاص نامیده می‌شوند.

نایبان خاص:
ابوعمرو عثمان بن سعید عمری
محمّدبن عثمان
حسین بن روح
علی‌بن محمّد سمری

حسین بن روح نوبختی، سومین نایب خاص امام زمان(عج) در غیبت صغری
سال ولادت وی معلوم نیست. آشنایی وی با گویشِ فارسی اهالی آبه (نزدیک ساوه) و مناسبات نزدیکش با مردم آنجا، احتمال قمی بودن وی را تقویت می‌کند، چنان‌که در جایی قمی خوانده شده اما در منابع، بیشتر به نوبختی مشهور است. انتساب وی به خاندان نوبختی، به احتمال بسیار، از سوی مادرش بوده است. او روحی نیز خوانده شده است.

نخستین توقیع راجع به حسین بن روح
نخستین توقیعی که راجع به حسین بن روح از ناحیه مقدسه شرف صدور یافت به اینگونه بود: «ما او (حسین بن روح) را می‌شناسیم. خداوند همه خوبی‌ها و رضای خود را به او بشناساند و او را با توفیقات خود سعادتمند گرداند. از نامه او اطلاع یافتیم و به وثوق او اطمینان داریم. او در نزد ما جایگاهی دارد که او را مسرور می‌گرداند. خداوند احسان و نیکی خود را درباره او افزون کند. انه ولی قدیر، والحمد لله لا شریک له و صلی الله علی رسوله محمد و آله و سلم تسلیما»

حبس حسین بن روح
حسین بن روح نوبختی پنج سال از عمر بابرکت خود در زمان نیابت خاص حضرت حجت ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ یعنی از سال ۳۱۲ تا ۳۱۷ قمری را در زندان «مقتدر» خلیفه عباسی، به سر برده است.

در طول بیست و پنج سال خلافت مقتدر، دوازده وزیر انتخاب شدند که بعضی دو یا سه بار به وزارت رسیدند. در این سال‌ها، مصادره اموال به قدری رایج بود که ابوالحسن‏ بن فرات، که سه بار وزارت مقتدر را به عهده داشت، دیوان مخصوصی برای درآمدهای مصادره‌ای ایجاد کرد و پذیرفت که از این اموال، روزانه، مبلغی به خلیفه و مادر و فرزندانش بپردازد. در این زمان، مقام وزارت به کسی داده می‌شد که قبول می‌کرد نیاز مالی حکومت را برآورد.

علت دستگیری حسین بن روح نیز همین امر بود که ایشان قبول نکرد وجوهات شیعیان را به دیوان حکومتی بدهد. به همین دلیل توسط مقتدر عباسی حدود پنج سال به زندان رفت.

داستانی از نایب ایرانی امام زمان
از ابو سهل نوبختی سوال کردند: «چطور شد که امر نیابت به شیخ ابوالقاسم روح نوبختی واگذار گردید، ولی به تو واگذار نشد؟ و او پاسخ داد: آنان- ائمه علیهم السلام- بهتر از هر کس می‌دانند چه کسی را به این مقام برگزینند. من آدمی هستم که با دشمنان رفت و آمد دارم و با ایشان مناظره می‌کنم. اگر آنچه ابوالقاسم (ابن روح) درباره امام می‌داند، می‌دانستم، شاید در بحث‌هایم با دشمنان و جدال با آن‌ها می‌کوشیدم تا دلایل بنیادینی را بر وجود امام ارائه دهم و در نتیجه محل اقامت او را آشکار سازم. اما اگر ابوالقاسم امام را در زیر جامه خود پنهان داشته باشد، بدنش را با قیچی قطعه قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد.

وظایف نواب خاص:
نواب خاص، وظایفی بر عهده داشتند که عبارت بود از:
اول: پنهان نگه داشتن نام و مکان امام علیه السلام و رفع شک و تردید درباره آن حضرت.
دوم: جلوگیری از به وجود آمدن فرقه‌های انحرافی شیعیان.
سوم: پاسخ گویی به پرسش‌های فقهی و مشکلات علمی و عقیدتی.
چهارم: مبارزه با مدعیان دروغین نیابت.
پنجم: اخذ و توزیع اموال متعلق به امام.
ششم: سازماندهی وکلا.

رحلت و بارگاه
این شخصیت بزرگ تاریخ تشیع پس از یک عمر رهبری و هدایت مردم، در حالی که اغلب امور مربوط به دستگاه نیابت و غیبت صغری با سربلندی و پیروزی به انجام رسیده بود، آماده کوچ از این دنیای فانی شد، اما از آنجاکه هنوز سه سال از دوران غیبت صغری باقی مانده بود، ضرورت داشت برای ادامه ریاست و تکمیل این دوره سرنوشت ساز، یک فقیه و شخصیت توانمند دیگر به جای او منصوب شود. از این رو، حسین بن روح چند روز قبل از رحلت، به دستور امام عصر (عج)، مسؤولیت دستگاه نیابت را به نایب چهارم، علی بن محمد سَمری سپرد و در شب چهارشنبه، هیجدهم شعبان ۳۲۶ ق. چشم از جهان فرو بست.

شیعیان عاشق پس از تجلیل و تکریم و احترام کامل، پیکر مطهّر نایب سوم را در شهر بغداد تشییع کردند و در محله نوبختیه، جنب راست ضلع شرقی بازار «عطاران» او را به خاک سپردند. محدث توانا، مرحوم شیخ عباس قمی (رحمه الله) که از این مزار غریب دیدن کرده است، با دلی پر خون و با آهی آتشین می‌نویسد: «این مزار در یک خانه شخصی واقع شده است. اگر کسی بخواهد وارد آن شود. اول باید از صاحب خانه اجازه بگیرد.»

این عالم بزرگ آنگاه ادامه می‌دهد: «هنوز اهل خیری یافت نشده است تا این خانه را بخرد و صحن مناسبی، همراه با چند ایوان، حوض در اطراف آن بنا کند؛ زیرا این کار علاوه بر تعظیم صاحب بزرگوار آن، محلّ اجتماع و پناهگاه شیعیان در شهر بغداد خواهد شد.»

امروزه بقعه حسین بن روح در محله «رصّافه» در شرق بغداد و در منطقه مرکزی و در میان بازار قرار دارد و به مقام حسین بن روح مشهور است.

انتهای پیام/